Créditos ECTS Créditos ECTS: 3
Horas ECTS Criterios/Memorias Horas de Titorías: 3 Clase Expositiva: 9 Clase Interactiva: 12 Total: 24
Linguas de uso Castelán, Galego
Tipo: Materia Ordinaria Máster RD 1393/2007 - 822/2021
Departamentos: Historia
Áreas: Arqueoloxía
Centro Facultade de Xeografía e Historia
Convocatoria: Segundo semestre
Docencia: Con docencia
Matrícula: Matriculable | 1ro curso (Si)
- Capacitar ao alumnado, como futuros arqueólogos e arqueólogas profesionais, na formulación das preguntas adecuadas para o estudo de estruturas e materiais deste período.
- Introducir ao estudantado nas principais cuestións relativas á investigación sobre este período; formar ao alumnado en distintas disciplinas, metodoloxías e técnicas que, aínda que son utilizadas e extensibles a outros períodos, teñen un especial desenvolvemento na arqueoloxía de época histórica, como é a arqueoloxía da arquitectura.
- Mostrar ao alumnado a importancia, para o estudo da cultura material deste período, de realizar abordaxes interdisciplinares que permiten maximizar a información arqueolóxica, e mellorar a caracterización da mesma, como son a historia da arquitectura, a historia da arte, os estudos documentais, as análises da planimetría histórica, etc.
- Introducir ao alumnado en ferramentas de representación dos resultados dos estudos arqueolóxicos deste período.
A materia ten como obxectivo introducir ao alumnado nas características, problemas e procedementos principais do estudo do rexistro arqueolóxico (moble e inmoble) de época medieval e moderna, aproximadamente entre os séculos V e XVIII d. C.
Tema 1. Introdución á arqueoloxía de época medieval e moderna. Mostrarase o percorrido de ambas as correntes temáticas en España, o contexto peninsular e europeo, así como as principais liñas de investigación que se desenvolveron no ámbito peninsular e, especialmente, en Galicia. Tamén se tratarán as principais correntes metodolóxicas que traballan nestes ámbitos.
Tema 2. Arqueoloxía da Arquitectura: aproximación teórica e ferramentas metodolóxicas. Introdución ao alumnado nesta disciplina que emprega ferramentas propias fundamentalmente da arqueoloxía, pero tamén doutras disciplinas, no estudo, caracterización, datación e interpretación da arquitectura histórica.
Tema 3. Cultura material inmoble de época medieval e moderna. O tema organizarase nos seguintes contidos:
• Xacementos e arquitectura de época medieval: revisaranse as diferentes tipoloxías de xacementos arqueolóxicos característicos deste período: hábitats, necrópoles, igrexas, fortificacións, espazos agrarios, etc. Explicaranse as súas características e diferentes problemáticas, incidindo na necesidade de combinar distintas metodoloxías para o seu estudo.
• Revisaranse as principais transformacións que se producen na arquitectura moderna e que deixan as súas pegadas a nivel arqueolóxico nas construcións. Analizaranse as principais tipoloxías de edificación ( habitacionales, eclesiásticas, militares…) e as técnicas construtivas e tipoloxías decorativas que nos permiten diferenciar un elementos moderno doutro anterior ou posterior. Revisaranse algúns proxectos focalizados no estudo arqueolóxico da arquitectura moderna.
Tema 4. Cultura material moble de época medieval e moderna: Mostrarase a variedade de obxectos desta época que poden ser de utilidade para a identificación desde un punto de vista tipologico e de cadea operativa. Teranse en conta así mesmo estes elementos como materialidade que pode entenderse desde os contextos de estes períodos e tamén poden contribuír a comprendelos máis adecuadamente.
BIBLIOGRAFÍA BÁSICA
ARIÑO GIL, E. (2013) "El hábitat rural en la Península Ibérica entre finales del siglo IV y principios del VIII: un ensayo interpretativo", Antiquité Tardive 21: pp. 93-123.
AZKARATE GARAI-OLAUN, A. (2013) “La construcción y lo construido. Arqueología de la Arquitectura”. La materialidad de la historia. La arqueología en los inicios del siglo XXI, Madrid. pp. 271-298.
BALLESTEROS ARIAS, P. (2010) “La Arqueología Rural y la construcción de un paisaje agrario medieval: el caso de Galicia”. Por una arqueología agraria. Perspectivas de investigación sobre espacios de cultivo en las sociedades medievales hispánicas, Oxford, pp. 25-39.
CABALLERO, L.; MATEOS, P.; RETUERCE, M. (2003) Cerámicas tardorromanas y altomedievales en la península Ibérica. Ruptura y continuidad (II Simposio de Arqueología, Mérida 2001). Madrid: CSIC.
CABALLERO ZOREDA, L.; UTRERO AGUDO, M.A. (2013), "El ciclo constructivo de la Alta Edad Media Hispánica. Siglos VIII-X." Archeologia dell’Architettura XVIII, pp. 127-146.
CHAVARRÍA ARNAU, A. (2009), Archeologia delle chiese. Dalle origini all'anno Mille. Roma.
FARIÑA BUSTO, F.; SUÁREZ OTERO, J. (1988) "Arqueoloxía medieval en Galicia: unha aproximación." Trabalhos de Antropologia e Etnologia 28 (fasc. 3-4), pp. 49-77.
FRANCOVICH, R; HODGES, R. (2003) Villa to village: the transformation of the Roman countryside in Italy, c. 400-1000. London.
GUTIÉRREZ GONZÁLEZ, J. A. (1995) Fortificaciones y feudalismo en el origen y formación del reino leonés (ss. IX-XIII). Valladolid.
QUIRÓS, J.; BENGOETXEA, B. (2007) Arqueología Postclasica, UNED, Madrid.
QUIRÓS CASTILLO, J.A. (2009) Medieval Archaeology in Spain. Reflections: 50 years of Medieval Archaeology, 1957-2007, London. pp. 173-189.
XUSTO RODRÍGUEZ, M.; EGUILETA FRANCO, J.M. (1992) "Arqueología medieval gallega: consideraciones metodológicas." Gallaecia 13, pp. 273-302.
BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA
ABBÉ, J. L. (2005) “Le paysage peut-il être lu à rebours?. Le paysage agraire médiéval et la méthode régressive”. Les territoires du médiéviste, Rennes, pp. 383-399.
ALMEIDA, Carlos Alberto Ferreira de (1978). Castelologia Medieval de Entre Douro e Minho, Prova Complementar da Tese de Doutoramento (policopiada), Faculdade de Letras da Universidade do Porto, Porto.
AZKARATE GARAI-OLAUN, A.; QUIRÓS CASTILLO, J. A. (2003) "Arquitectura doméstica altomedieval en la Península Ibérica. Reflexión a partir de las excavaciones arqueológicas de la catedral de Santa María de Vitoria-Gasteiz, País Vasco", Archeologia Medievale XXX, pp. 7-28.
AZKARATE GARAI-OLAUN, A. SÁNCHEZ ZUFIAURRE, L. (2005) "Aportaciones al conocimiento de las técnicas constructivas altomedievales en Álava, Guipúzcoa y Vizcaya." Arqueología de la Arquitectura 4, pp. 193-213.
BARROCA, Mário Jorge (1990-91). Do Castelo da Reconquista ao Castelo Românico (séc. IX a XII), Portugalia, Nova Série, XI-XII, Faculdade de Letras da Universidade do Porto, Porto, pp. 89-134.
BLANCO-ROTEA, R., (2017). Arquitectura y paisaje. Aproximaciones desde la arqueología, Arqueología de la Arquitectura, 17: e051, doi: http://dx.doi.org/10.3989/arq.arqt.2017.007
BLANCO-ROTEA, R. (2010) Herramientas metodológicas aplicadas al estudio de un paisaje urbano fortificado: el caso de la villa de Verín (Monterrei, Ourense). En Domingo Fominaya, Mª y Sánchez Luengo, A. J. (Dir. y Coord. Ed.) 2010. Arqueología aplicada al estudio e interpretación de edificios históricos. Últimas tendencias metodológicas, pp. 179-197. Madrid: Ministerio de Cultura. ISBN: 978-84-8181-470-5.
BLANCO-ROTEA, R., PRIETO MARTÍNEZ, P., BALLESTEROS ARIAS, P. Y LÓPEZ GONZÁLEZ, L. F. (2010) El despoblado de A Pousada: la formación de una aldea rural en la Alta Edad Media. En Prieto Martínez, P. y Criado Boado, F. (Coord.) 2010 Reconstruyendo la historia de la comarca del Ulla-Deza (Galicia-España). Escenarios arqueológicos del pasado. TAPA 41. Pp. 111-20. Santiago de Compostela. ISBN: 978-84-00-09134-7.
BLANCO-ROTEA, R. (2018) Paisajes urbanos modernos de la frontera galaico-portuguesa. La fortificación de las villas y ciudades en el siglo XVII. Revista de História da Arte, 13: 115-139. ISSN 2182-3294.
CHOUQUER, G (1997). Les formes du paysage. Paris.
COBAS, I., PRIETO, P. (1998) Criterios y convenciones para la gestión y tratamiento de la cultura material mueble. Capa, 7. Santiago de Compostela.
COOL CONESA, J. (Coord.) (2011) Manual de cerámica medieval y moderna. Comunidad Autónoma de Madrid.
FARIÑA BUSTO, F.; SUÁREZ OTERO, J. (1997) “As necrópoles xermano-suévica”, Galicia castrexa e romana, Santiago de Compostela, pp. 304-312.
FERNÁNDEZ MIER, M. (1999), Génesis del territorio en la Edad Media. Arqueología del paisaje y evolución histórica en la montaña asturiana. Oviedo
GAIMSTER, D. (1997) German Stoneware, 1200-1900: Archaeology and Cultural History, British Museum Press, London.
GILCHRIST, R. (2009) “Medieval Archaeology and Theory: A disciplinary leap of faith”, Reflections: 50 years of Medieval Archaeology, 1957-2007, London. pp. 385-408.
GUTIÉRREZ GONZÁLEZ, J.A. (1995) “Nuevos desarrollos en el estudio de las cerámicas medievales del norte de España: una síntesis regional”. Spanish medieval ceramics in Spain and the British Isles, Oxford, pp. 67-87.
HILDYARD, R. (1999): European ceramics. University of Pennsylvania Press. Philadelphia.
INGOLD, T. (1990): Society, nature, and the concept of technology. Archaeological Review From Cambridge, 9 (1): 5-17.
MAÑANA BORRAZÁS, P.; BLANCO ROTEA, R.; AYÁN VILA, X.M. (2002). Arqueotectura 1: Bases teórico-metodológicas para una Arqueología de la Arquitectura. TAPA (Traballos de Arqueoloxía e Patrimonio), 25. Santiago de Compostela: LPPP, USC. ISSN: 1597-5357.
MONTERO RUIZ, I. (Coord.) 2011. Manual de Arqueometalurgia. Comunidad Autonoma de Madrid.
MONTERO, I. et al. (2007). Arqueometría: Cambios y tendencias actuales. Trabajos De Prehistoria 64, No 1, Enero-Junio 2007, pp. 23-40
PRIETO MARTÍNEZ, M.P.; ALONSO TOUCIDO, F.; LANTES-SUÁREZ, O.; ACUÑA CASTROVIEJO, F.; CASAL GARCÍA, R. (2018) “Los azulejos de A Rocha Branca (Padrón, A Coruña): Un estudio arqueométrico”. Gallaecia 37: 127-142.
PRIETO MARTÍNEZ, M.P.; LANTES SUÁREZ, O.; ALONSO TOUCIDO, F. (2015) Una cerámica de gres de Raeren en Santiago de Compostela (NW Spain). En Raquel Martínez Peñín y Gregoria Cavero Domínguez (eds.), Evolución de los espacios urbanos y sus territorios en el Noroeste de la Península Ibérica. Universidad de León. Instituto de Estudios Medievales.
PRIETO MARTÍNEZ, M.P.; ALONSO TOUCIDO, F.; LANTES SUÁREZ, O.; RODRÍGUEZ PAZ, A.; BLANCO ROTEA, R.; GARCÍA QUINTELA, M.V. (2019) “El depósito ritual de jarritas de la Basílica de Augas Santas (Allariz, Ourense): Un ejemplo de sincretismo religioso en la Edad Media”. Archeologia Medievale XLVI: 291-317.
PRIETO MARTÍNEZ, M.P.; LANTES SUÁREZ, OSCAR; ALONSO TOUCIDO, FRANCISCO, FLORES RIVAS, LUIS HIXINIO, FERNÁNDEZ MANUEL (LOLO) (2019) “Cuatro ‘Botijuelas’ recuperadas en el Noroeste de Iberia. Procesos de manufactura y reutilización”. Estudos do Quaternário (APEQ, Braga) 20: 35-51.
QUIRÓS CASTILLO, J.A. (1998) "La sillería y las técnicas constructivas medievales: historia social y técnica de la producción arquitectónica." Archeologia Medievale XXV, pp. 235-246.
QUIRÓS CASTILLO, J.A. (2012) “Los castillos altomedievales del cuadrante noroccidental de la Península Ibérica”. Los castillos altomedievales en el Noroeste de la Península Ibérica, Bilbao. pp. 17-27.
QUIRÓS CASTILLO, J.A. (2012). Arqueología del campesinado medieval: la aldea de Zaballa. Bilbao.
SÁNCHEZ PARDO, J.C. (2010) "Poblamiento rural tardorromano y altomedieval en Galicia (ss. V-X). Una revisión arqueológica", Archeologia Medievale XXXVII, pp. 285-306.
SÁNCHEZ-PARDO, J.C., BLANCO-ROTEA, R., SANJURJO-SÁNCHEZ, J. (2017) Tres arquitecturas al tomedievales ourensanas: Santa Eufemia de Ambía, San Xés de Francelos y San Martiño de Pazó. Arqueología de la Arquitectura, 17: e062, doi: http://dx.doi.org/10.3989/arq.arqt.2017.017.
SUÁREZ OTERO, J.; FARIÑA BUSTO, F. (1989) La cerámica medieval en Galicia. La cerámica medieval en el Norte y Noroeste de la Península Ibérica, León, pp. 285-301.
UTRERO AGUDO, M.A. (2008) “Arqueología de la arquitectura y patrimonio edificado. Experiencias y perspectivas una década después”. La investigación sobre Patrimonio Cultural, Sevilla, pp. 99-117.
COMPETENCIAS BÁSICAS:
(CB-1) Que os estudantes posúan coñecementos susceptibles de ser orixinais e por tanto útiles para o desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación.
(CB-2) Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos para resolver problemas en contornas novas ou pouco coñecidos en contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo.
(CB-3) Que os estudantes teñan a capacidade de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir dunha información que, incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos.
(CB-4) Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións (e os coñecementos e as razóns que as sustentan) a públicos especializados e non especializados dun modo claro e sen ambigüidades.
(CB-5) Que os estudantes posúan as habilidades de aprendizaxe que permitan continuar o estudo dun modo en boa medida autónomo.
COMPETENCIAS XERAIS:
(CG-1) Que os estudantes demostrasen unha comprensión sistemática dun campo de estudo e o dominio das habilidades e métodos de investigación relacionados co devandito campo.
(CG-4) Que os estudantes sexan capaces de realizar unha análise crítica, avaliación e síntese de ideas novas e complexas.
(CG-5) Que os estudantes saiban comunicarse con colegas, coa comunidade académica no seu conxunto e coa sociedade en xeral acerca das súas áreas de coñecemento.
(CG-7) Que os estudantes demostrasen ao longo da investigación capacidade para establecer relacións mutuas entre os tres eixos principais que configuran o programa: histórico, arqueolóxico-artístico e lingüístico-literario
(CG-9) Que sexan capaces de abrir vías de especialización novas no ámbito dos estudos arqueolóxicos
(CG-10) Que a súa formación avanzada contribúa ao desenvolvemento cultural europeo a través da correcta transmisión e interpretación crítica do patrimonio histórico e cultural do mundo medieval e moderno.
COMPETENCIAS ESPECÍFICAS:
(CE-1) Ser capaz de preparar e redactar informes históricos e arqueolóxicos, adaptándose ao tipo de actividade que se desenvolva.
(CE-2) Ser capaz de colaborar na xestión de coleccións e museos.
(CE-3) Ser capaz de levar a cabo tarefas de colaboración e de asesoramento en plans directores, plans especiais, traballos arqueolóxicos, etc.
(CE-4) Ser capaz de participar activamente na organización de tarefas de xestión cultural.
(CE-5) Adquirir as capacidades necesarias para dirixir actividades de campo, de prospección e de escavación arqueolóxica e de tratamento e estudo de materiais e mostras.
COMPETENCIAS TRANSVERSAIS:
(CT-1) Que os estudantes aprendan a utilizar bibliografía e ferramentas de procura de recursos bibliográficos xenerais e específicos, que inclúe o acceso por Internet, vendo as súas enormes posibilidades e potenciando a capacidade discriminatoria do alumno sobre os seus contidos.
(CT-2) Que os estudantes saiban xestionar de forma excelente o tempo de traballo e organizar os recursos dispoñibles, establecendo prioridades, camiños alternativos e identificando erros na toma de decisións.
(CT-3) Que os estudantes aprendan a potenciar a capacidade de traballo en equipo, en contornas cooperativas, pluridisciplinares ou de alto nivel competitivo.
-Nas clases teóricas, expoñeranse os contidos básicos da materia. Utilizarase como apoio a exposición visual e gráfica do power point e achegaranse lecturas complementarias que o alumno terá que realizar.
- Nas clases prácticas e nas prácticas de campo o alumno achegarase á cultura material de época medieval e moderna, a súa identificación, a súa documentación e interpretación en campo e laboratorio. Desenvolveranse traballos que permitan adquirir o coñecemento adecuado da materia ao alumnado.
- Realizaranse titorías sempre que o alumnado requírao para resolver calquera tipo de dúbidas que poidan xurdir ao longo do curso.
A materia é presencial, e utilizarase a aula virtual como marco de desenvolvemento da materia, colgándose materiais útiles aos estudantes.
A materia planifica unha saída de campo de visita ao Santiago urbano (3h).
Desenvolverase unha estratexia de avaliación continua na que se valorarán o grao de adquisición e dominio dos coñecementos teóricos e prácticos indicados no temario da materia. Para iso desenvolveranse dous traballos escritos e presentados cun marcado carácter práctico nos que o alumnado demostre que adquiriu estes coñecementos, centrados nunha parte da materia.
En caso de dispensa oficial, examinarase ao alumno cos mesmos criterios que os aplicados á docencia presencial.
Sistema de cualificación: expresado mediante cualificación final numérica de 0 a 10 segundo a lexislación vixente (Real Decreto 1125/2003 do 5 de setembro; BOE 18 de setembro).
- Clase maxistral: 9 horas
- Clases prácticas e seminarios: 9 horas
- Prácticas de campo: 3 horas
- Avaliación: 1 hora.
TOTAL PARA 3 ECTS, TOTAL 25 h
Ademais da asistencia a clase, o alumnado debe desenvolver outras actividades que axuden a mellorar e completar a súa formación.
- Lectura recomendada, actividades de biblioteca: 12 horas
- Preparación de presentacións orais, debates: 4 horas
- Estudo autónomo individual ou en grupo: 30 horas
- Outras tarefas asignadas polo profesor: 4 horas
TOTAL 50 h
O estudante debe coñecer o manexo básico de paquetes ofimáticos xenerais, por exemplo, Libre Office ou Microsoft Office. Así mesmo, debe saber manexar programas colaborativos estándares, como Microsoft Teams, o programa oficial da USC, dispoñible gratuitamente no repositorio da USC.
A asistencia a clase é obrigatoria.
Debe terse en conta a seguinte normativa:
O art. 14 da Normativa de avaliación do rendemiento académico dos estudantes (DOG 5 de abril de 2017) establece o seguinte: “A realización fraudulenta dalgún exercicio ou proba exixida na avaliación dunha materia implicará a cualificación de suspenso na convocatoria correspondente, con independencia do proceso disciplinario que se poida seguir contra ou alumno infractor. Considerase fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de fontes accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e dás fontes”. En caso de fraude académica, tal e como se define no artigo 42 do Regulamento polo que se establecen as normas de convivencia da Universidade de Santiago de Compostela e de conformidade co disposto no artigo 11. g) da Lei de convivencia universitaria, aplicaranse as sancións previstas pola normativa. Entre os comportamentos premeditados tendentes a falsear os resultados dun exame ou traballo inclúense o plaxio e o emprego non consentido de ferramentas de Intelixencia Artificial.
Mario Cesar Vila
- Departamento
- Historia
- Área
- Arqueoloxía
- Correo electrónico
- mario.cesar [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Asociado/a de Universidade LOSU
María Pilar Prieto Martinez
- Departamento
- Historia
- Área
- Arqueoloxía
- Teléfono
- 881812550
- Correo electrónico
- pilar.prieto [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Titular de Universidade
Jose Carlos Sanchez Pardo
Coordinador/a- Departamento
- Historia
- Área
- Arqueoloxía
- Teléfono
- 881812561
- Categoría
- Profesor/a: Titular de Universidade
Mario Pereiro Fernandez
- Departamento
- Historia
- Área
- Arqueoloxía
- Correo electrónico
- mario.pereiro [at] usc.es
- Categoría
- Posdoutoral Xunta
| Luns | |||
|---|---|---|---|
| 10:30-12:00 | Grupo /CLE_01 | Galego, Castelán | Aula 15 |
| 09.06.2025 09:00-11:30 | Grupo /CLE_01 | Aula 15 |
| 04.07.2025 11:30-14:00 | Grupo /CLE_01 | Aula 15 |