Créditos ECTS Créditos ECTS: 6
Horas ECTS Criterios/Memorias Traballo do Alumno/a ECTS: 99 Horas de Titorías: 3 Clase Expositiva: 24 Clase Interactiva: 24 Total: 150
Linguas de uso Castelán, Galego
Tipo: Materia Ordinaria Grao RD 1393/2007 - 822/2021
Departamentos: Pedagoxía e Didáctica
Áreas: Teoría e Historia da Educación
Centro Facultade de Ciencias da Educación
Convocatoria: Primeiro semestre
Docencia: Con docencia
Matrícula: Matriculable | 1ro curso (Si)
1. Analizar a realidade educativa desde unha perspectiva pedagóxica, reflexiva, crítica e de xénero.
2. Describir as teorías e conceptos de reflexión pedagóxica para comprender, avaliar e optimizar os procesos educativos que se desenvolven en contextos diversos.
3. Coñecer os grandes fitos históricos, así como as e os referentes clave da pedagoxía, identificando as súas achegas á práctica escolar contemporánea.
4. Interpretar as realidades educativas que viviron ao longo dos séculos pasados todas as persoas, reflexionando especialmente nas oportunidades formativas das mulleres.
5. Utilizar os medios de produción do coñecemento -observar, pensar, actuar e avaliar- tal e como propoñen as mellores tradicións pedagóxicas.
6. Ser capaz de aprender, a partir da experiencia como estudantes e profesionais en formación, desde a perspectiva do pensamento pedagóxico clave.
7. Conceptualizar a educación tendo en conta a cronoloxía da desigualdade de xénero, non dando por suposto condicións idénticas de acceso á educación e á cultura para mulleres e homes. Recoñecendo as achegas das mulleres á teoría da educación, así como as prácticas pedagóxicas realizadas por mulleres.
8. Analizar criticamente os principais problemas teórico-prácticos do mundo do ensino.
9. Comprender os principais ideais de formación da cultura occidental desde unha perspectiva histórica.
10. Entender a diferenza de niveis e de diferentes institucións de ensino no seu contexto histórico.
BLOQUE I. El fenómeno educativo
I.1. As Ciencias da Educación como ámbito de coñecemento: a práctica educativa desde a Teoría da Educación.
I.2. Conceptualizando a educación: fins, valores, dimensións e alicerces.
I.3. A educación como feito: a dimensión sociocultural da educación.
I.4. O carácter poliédrico da educación: permanente e omnipresente.
I.5. Enfoques do saber pedagóxico: paradigmas do pensamento educativo.
BLOQUE II. La ilustración: herdanzas, cambios educativos
II.1. O Pensamento ilustrado e o cambios sociais, culturais e educativos.
II.2. O século das luces: unha perspectiva crítica.
II.3. As ideas ilustradas en España: desde Feijoo até Amar e Borbón.
BLOQUE III. La educación no pensamento pedagóxico contemporáneo
III.1. O movemento pedagóxico da Escola Nova: Dewey, Montessori, Claparede, Decroly ou Parkhurst.
III.2. As ideas socialistas en educación: a escola única do traballo e a énfase no colectivo.
III.3. As correntes educativas antiautoritarias. Summerhill: desde Neill até Zoe. A escola moderna: Élise e Celestin Freinet.
III.4. As pedagoxías críticas, as teorías do desescolarización e o neoliberalismo educativo.
BLOQUE IV. Desenvolvemento e evolución dos sistemas educativos
IV.1. Xénese dos sistemas educativos contemporáneos:
IV.2. Evolución histórica do sistema escolar español (S. XIX e XX).
IV. 2.1. Orixe e desenvolvemento das institucións escolares españolas. A construción educativa das diferenzas até a coeducación na II República.
IV. 2.2. A ditadura franquista: o discurso “pedagóxico” da domesticade.
IV. 2.3. A democracia española: a conquista da voz propia.
BLOQUE V. Movementos e institucións educativas contemporáneas
V.1. Panorámica do ensino primario en España: unha perspectiva política e legal.
V.2. A aposta europeísta da educación: construción histórica da identidade europea.
V.3. Forxando o futuro da educación: retos para as/vos profesionais da educación.
Bibliografía Básica
Carreño, M. (Ed.). (2002). Teorías e institucións contemporáneas de Educación. Síntese. [1M]
Colom, A., Bernabeu, J. L., Domínguez, E., & Sarramona, J. (1997). Teorías e institucións contemporáneas da educación. Ariel. [1M e 3H]
Pozo-Andrés, M. M., Álvarez-Castelo, J. L., Luengo, J., & Otero-Urtaza, E. (2009). Teorías e institucións contemporáneas de educación. Biblioteca Nova. [1M e 3H]
Ruíz-Corbella, M., & García, M. (2022). Teoría da educación. Educar mirando ao futuro. Narcea. [2M]
Bibliografía Complementaria
Ballarín, P. (2010). A educación das mulleres na España contemporánea. Editorial Síntese. [1M]
Ballarín, P. (2011). As nosas predecesoras no Maxisterio: unha mirada ao pasado para construír futuro. Universidade de Granada [1M]
Caride, J. A., & Trillo, F. (2010). Dicionario Galego de Pedagoxía. Edicións Xerais. [2H]
Colom, A. J., Domínguez, E., & Sarramona, J. (2011). Formación básica para profesionais da educación. Ariel. [1M e 2H]
Costa-Rico, A. (2004). Historia dá educación e dá cultura en Galicia. Edicións Xerais. [1H]
Fernández-Soria, J. M. (2002). Estado e educación na España contemporánea. Síntese. [1H]
Frecha, C. (2004). As mulleres na historia da educación. En-clave pedagóxica, 6, 21-34. [1M]
Frecha, C., Ballarín, P. & Ulivieri , S. (2005). Mulleres e educación: saberes, prácticas e discursos na historia. Diputacion Provincial de Sevilla: Asociación Española de Investigación de Historia das Mulleres. [3M]
Frecha, C. (2005). Trinta retratos de mestras da Segunda República até os nosos días. CissPraxis. [1M]
Mahamud, K., & Martinez, M. J. (2014). Reconstructing the life histories of Spanish primary school teachers: a novel approach for the study of the teaching profession and school culture. History of Education, 43(6), 793-819. https://doi.org/10.1080/0046760X.2014.943812 [2M]
Diminución-Molina, G. (2019). Teoría e historia da educación. Apuntamentos para a formación inicial do profesorado. Universitat d’Alacant. [1M]
Negrín, Ou., & Vergara, J. (2003). Teorías e institucións contemporáneas de educación. Centro de Estudos Ramón Areces. [2H]
Rodríguez, J. (2009). Teoría da educación. Arte. [1H]
Romeu, C., & Núñez, L. (2003). Pensar a educación. Conceptos e opcións fundamentais. Pirámide. [1M e 1H]
Santos-Rego, M. A. (2013). Cosmopolitismo e educación: aprender e traballar nun mundo sen fronteiras. Brief. [1H]
Santos-Rego, M. A., & Moledo, M. L. (2007). Han de estar os futuros profesores en Europa cortados polo mesmo patrón? En-clave pedagóxica, 9. [1M e 1H]
Subirats, M. (2021). Educar ás mulleres. A construción da mirada coeductiva. Edicións UVA. [1M]
Touriñan, J. M. (2016). Pedagoxía xeral: principios de educación e principios de intervención pedagóxica. BelloyMartinez. [1H]
Touriñán, J. M., & Sáez-Alonso, R. (2012). Teoría da educación, metodoloxía e focalizaciones. A mirada pedagóxica. Netbiblo. [2H]
Trilla, J. (2007). O legado pedagóxico do século XX para a escola do século XXI. Graó. [1H]
- Revisión de xénero: 16 achegas asinadas en autoría ou coautoría por mulleres e 20 achegas asinadas en autoría ou coautoría por homes.
Competencias Xerais:
G.5 Fomentar a convivencia na aula e fóra dela, resolver problemas de disciplina e contribuír á resolución pacífica de conflitos. Estimular e valorar o esforzo, a constancia e a disciplina persoal nos estudantes.
G.8 Manter unha relación crítica e autónoma respecto dos saberes, dos valores e das institucións sociais públicas e privadas.
G.9 Valorar a responsabilidade individual e colectiva na consecución dun futuro sustentábel.
G.10 Reflexionar sobre as prácticas de aula para innovar e mellorar o labor docente. Adquirir hábitos e destrezas para a aprendizaxe autónoma e cooperativa e promovela entre as e os estudantes.
G.12 Comprender a función, as posibilidades e os límites da educación na sociedade actual e as competencias fundamentais que afectan aos colexios de educación primaria e aos seus profesionais. Coñecer modelos de mellora da calidade con aplicación aos centros educativos.
Competencias Específicas:
E.7 Promover o traballo cooperativo e o traballo e o esforzo individuais.
E.8 Promover accións de educación en valores orientadas á preparación dunha cidadanía activa e democrática.
E.10 Deseñar, planificar e avaliar a actividade docente e a aprendizaxe na aula.
E.12 Participar na definición do proxecto educativo e na actividade xeral do centro atendendo a criterios de xestión de calidade.
E.13 Coñecer e aplicar metodoloxías e técnicas básicas de investigación educativa e ser capaz de deseñar proxectos de innovación, identificando indicadores de avaliación.
Competencias Básicas:
B.1 Que os estudantes demostren posuír e comprender coñecementos nunha área de estudo que parte da base da educación secundaria xeral, e se atopa habitualmente a un nivel que, malia apoiarse en libros de texto avanzados, inclúe tamén algúns aspectos que implican coñecementos procedentes da vangarda do seu campo de estudo.
B.2 Que os estudantes saiban aplicar os seus coñecementos ao seu traballo ou vocación dunha forma profesional e posúan as competencias que adoitan demostrarse por medio da elaboración e defensa de argumentos e a resolución de problemas dentro da súa área de estudo.
B.3 Que os estudantes teñan a capacidade de reunir e interpretar datos relevantes (normalmente dentro da súa área de estudo) para emitir xuízos que inclúan unha reflexión sobre temas relevantes de índole social, científica ou ética.
B.4 Que os estudantes poidan transmitir información, ideas, problemas e solucións a un público tanto especializado como non especializado.
Competencias Transversais:
T.2 Coñecemento instrumental da lingua galega.
T.3 Coñecemento instrumental das tecnoloxías da información e da comunicación.
Competencias Específicas
E7 Analizar e comprender os procesos educativos na aula e fóra dela relativos ao período 6-12.
E8 Coñecer os fundamentos da educación primaria.
E10 Coñecer a evolución histórica do sistema educativo no noso país e os condicionantes políticos e lexislativos da actividade educativa.
E12 Abordar e resolver problemas de disciplina.
E13 Promover o traballo cooperativo e o traballo e esforzo individuais.
O desenvolvemento desta materia basearase nunha metodoloxía activa e participativa que favoreza a adquisición dos coñecementos teóricos que teñen que ver coa Teoría e a Historia da Educación. Sempre desde unha aproximación global e concreta ancorada na perspectiva de xénero que non expoña unha dicotomía entre historia xeral e historia das mulleres, senón que desde a base presente os contidos afastándose de posicionamentos androcéntricos. Desta forma ao longo de toda a materia estimúlase a conciencia crítica ao redor da “naturalización” da invisibilidade das mestras, pedagogas, docentes e educadoras colocadas durante séculos ás marxes da literatura académica.
Se aposta, en paralelo, por unha aprendizaxe reflexiva, na que o estudantado adquira responsabilidades ao longo do proceso de ensino-aprendizaxe, á vez que desenvolve as capacidades, habilidades e destrezas para facer fronte aos diversos contextos de intervención pedagóxica. É por isto que se implicará ás e os estudantes nos procesos de procura, experimentación, reflexión, e aplicación dos coñecementos, a través do estudo de situacións reais e problemas relevantes nunha sociedade cambiante e diversa. Teñamos presente que o valor educativo dos contidos ponse de manifesto cando os coñecementos xorden como resposta a preguntas verdadeiras, a problemas sentidos.
A cooperación entre iguais será unha estratexia didáctica de vital importancia ao longo do cuadrimestre, por ser un marco especialmente acomodado para o diálogo, o debate, a discrepancia e, por suposto, o respecto ás diferenzas.
É importante destacar a posibilidade da realización de saídas de campo e visitas a lugares de interese, dentro e fóra de Santiago de Compostela, sempre que complementen os contidos traballados nas sesións de aula. Ao mesmo tempo, tamén existirá a posibilidade de que algún grupo de estudantes poida implementar un proxecto de aprendizaxe-servizo (ApS) onde se vinculen as aprendizaxes da materia con algún servizo a comunidad. Especialmente articulados en torno ao Proxecto de ApS “A educación ten faciana de muller”.
A materia contará cunha aula virtual que será imprescindible para o seu seguimento. Neste espazo non só presentaranse os materiais de traballo necesarios para as sesións, senón que tamén se utilizará para facer as entregas dos documentos grupais e individuais e para a comunicación, cando sexa necesario. En consecuencia, o uso regular da aula Virtual será fundamental ao longo da materia.
O proceso de avaliación se articula ao redor dun proceso continuado ao longo de todo o cuadrimestre e abarca todas as dimensións que se implican nun proceso de ensino-aprendizaxe dirixida ao fomento de actitudes positivas e un razoable dominio da materia.
A tales efectos, fai falta expresar con claridade unha serie de criterios que informen a consecución, en parámetros suficientes, dos obxectivos formulados. Neste sentido a avaliación da materia estrutúrase ao redor de catro grandes áreas referidas a: diarios de clase, informes escritos e outras producións do alumnado, presentacións orais e probas específicas. En concreto establécese que:
50% = Exame con cuestións de resposta curta, no cal se avaliará o dominio dos coñecementos teórico-prácticos. Para poder superar a materia é necesario conseguir polo menos un 25% nesta proba.
15% = Actividades prácticas, dinámicas de a ula e saídas de campo, as cales se recollerán nun diario de clase (memoria de sesións interactivas) que se entregará ao final do cuadrimestre. Elaboración individual. Para poder superar a materia será necesario alcanzar polo menos o aprobado nesta tarefa.
10% = Lectura e recensión (en aula) dun libro proposto pola docente. A data desta reseña será acordada co grupo aula no tres primeiras semanas de clase. Elaboración individual. Para poder superar a materia será necesario alcanzar polo menos o aprobado nesta tarefa.
15% = Realización dun traballo monográfico* en grupo (de cinco integrantes). A temática do traballo será acordada no tres primeiras semanas de clase e articularase ao redor dos contidos da materia.. Este traballo monográfico poderá ser substituído pola realización dun proxecto de Aprendizaxe-Servicio acordado coa docente e sempre no ámbito da Teoría e Historia da Educación Escolar. Dita experiencia de ApS terá o mesmo peso na avaliación da materia.
10 % = Exposición* do traballo grupal.
* En ambos os casos, o alumnado deberá alcanzar un mínimo de competencias en ambas as tarefas, en consecuencia, para poder superar a materia será necesario alcanzar polo menos o aprobado en ambas as tarefas.
IMPORTANTE. Non se poderá superar a materia sen realizar e entregado en tempo e forma todas as actividades recollidas nesta guía. Así mesmo, será requisito para superar a materia superar cada un dos apartados de avaliación da mesma.
PLAXIO/COPIA. Para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas será de aplicación o recolleito no documento da USC Normativa de avaliación do rendemento académico do estudantado e de revisión de cualificacións.
NOTA ALUMNADO DISPENSA/EXENCIÓN: Considerando a Instrución 1/2017, da Secretaría Xeral da USC, o alumnado que teña concedida a dispensa/exención de docencia será avaliado nas mesmas condicións que o alumnado asistente, excepto no relativo ás actividades realizadas en aula. En concreto no referente a memoria de prácticas, será substituída pola realización dun traballo acordado co profesorado da materia no tres primeiras semanas de clase; e paralelamente, a recensión será realizada na data oficial de avaliación da materia.
- Créditos totais da materia: 6 ECTS.
Horas presenciais: 51.
Horas de traballo autónomo: 99.
Concretamente, o total de volume de traballo repártese da seguinte forma:
- Actividades expositivas en grupo grande: 24 horas presenciais e 35 de traballo autónomo.
- Actividades interactivas en grupo mediano: 24 horas presenciais e 45 de traballo autónomo.
- Actividades tutoriais en pequeno grupo: 3 horas presenciais e 19 de traballo autónomo.
- Asistencia regular ás clases.
- Ler os materiais con regularidade e facer preguntas ao profesorado, nas clases ou nas titorías.
- Desenvolver unha actitude crítica, reflexiva e de xénero cara á materia.
- Coidar a presentación, redacción e claridade dos contidos en probas escritas, actividades e exercicios en grupo.
- Recoméndase ao alumnado levar ao día a materia, o traballo continuado. Igualmente, destacamos a importancia de asistir ás sesións de tutoría non obrigatorias para clarificar posibles dúbidas ou dificultades. Para superar a materia será imprescindible ter conseguida unha valoración suficiente na proba final e demostrar unha contribución efectiva no cada un dos apartados da materia (traballo cooperativo, recensión e memoria de sesións interactivas).
- O Campus Virtual da materia utilizarase para pór a disposición de todos os membros da clase os materiais para abordar o traballo práctico da materia, así como outra información de interese para o alumnado. A plataforma tamén se utilizará para facer as entregas dos documentos grupales e individuais e para a comunicación asíncrona, cando faga falta. As lecturas sinaladas nos diferentes temas están escollidas para o dominio dos contidos, pero non son obrigatorias todas elas. O profesorado indicará en cada momento que textos son imprescindibles e cales serven como ampliación e documentación de apoio aos traballos.
- É importante destacar que o Consello de Goberno de 25/03/2010 aprobou a Normativa de asistencia a clase nos ensinos adaptados ao EEES (https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/13189 ). Cabe lembrar que a USC é unha universidade presencial, polo que a asistencia a un mínimo do 80% das sesións de clase é obrigatoria. Nos casos contemplados na normativa da Facultade, o alumnado poderá solicitar exención oficial de docencia.
- As tarefas entregaranse, preferentemente, a través da aula virtual da materia, no entanto, naquelas actividades que se traballen en formato papel atenderase á responsabilidad ambiental:
- Evitar tapas de plástico ou outros envoltorios externos innecesarios.
- Sempre que sexa posible, empregar grapas en lugar de encadernación.
- Imprimir as dúas caras en calidade “aforro de tinta”.
- Non empregar folios en branco como separadores de capítulos ou partes.
- Evitar anexos que non teñan referencia directa cos temas desenvolvidos.
- Respecto da perspectiva de xénero na materia, é preceptivo facer uso da linguaxe non sexista, tanto no traballo cotián de aula como nos traballos académicos encomendados. Pode obterse información ao respecto no enlace: https://www.usc.gal/es/servicios/area/igualdad/cultura-institucional
- Obrigatoriedade de uso da conta de correo rai.
- Obrigatoriedade de emprego das ferramentas tecnolóxicas institucionais: Campus Virtual, Microsoft Office 365, e outras ferramentas facilitadas pola facultade e autorizadas como ferramentas institucionais pola universidade.
- Non se poderá empregar o teléfono móbil, salvo cando se use como instrumento de traballo seguindo as indicacións dadas polo profesorado, responsabilizándose o alumnado das consecuencias legais e académicas que poidan derivarse dun emprego non adecuado do mesmo.
- Ter en conta que o ensino-aprendizaxe (clases/tutorías) é un proceso privado, enténdase privado como proceso de comunicación e intercambio entre docente e discente matriculado na materia.
- Obrigatoriedade do cumprimento da normativa de protección de datos https://www.usc.gal/es/normativa/protecciondatos/index.html
Patricia Alonso Ruido
Coordinador/a- Departamento
- Pedagoxía e Didáctica
- Área
- Teoría e Historia da Educación
- Teléfono
- 881813756
- Correo electrónico
- patricia.alonso.ruido [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Profesor Axudante Doutor LOU
Laura Garcia Docampo
- Departamento
- Pedagoxía e Didáctica
- Área
- Teoría e Historia da Educación
- Correo electrónico
- laura.garciadocampo [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Profesor Interino/a substitución redución docencia
David Alvarez Caneda
- Departamento
- Pedagoxía e Didáctica
- Área
- Teoría e Historia da Educación
- Teléfono
- 881813890
- Correo electrónico
- david.alvarez [at] usc.es
- Categoría
- Predoutoral Ministerio
| Luns | |||
|---|---|---|---|
| 17:30-19:00 | Grupo /CLIS_04 (Ñ - Rodríguez F) | Galego | (CAMPUS NORTE) - AULA 24 |
| Martes | |||
| 17:30-19:00 | Grupo /CLIS_05 (Rodríguez G - Z) | Galego | (CAMPUS NORTE) - AULA 13 |
| Mércores | |||
| 09:00-10:30 | Grupo /CLE_01 (A - L) | Galego | (CAMPUS NORTE) - AULA 12 |
| 10:30-12:00 | Grupo /CLIS_02 (E - L) | Galego | (CAMPUS NORTE) - AULA 23 |
| 12:00-13:30 | Grupo /CLIS_01 (A - D) | Galego | (CAMPUS NORTE) - AULA 13 |
| 16:00-17:30 | Grupo /CLE_02 (M - Z) + Dobre Grao 1º | Galego | (CAMPUS NORTE) - AULA 12 |
| 17:30-19:00 | Grupo /CLIS_03 (M - N) + Dobre Grao 1º | Galego | (CAMPUS NORTE) - AULA 24 |
| 14.01.2025 09:00-11:00 | Grupo /CLE_02 (M - Z) + Dobre Grao 1º | (CAMPUS NORTE) - AULA 01 |
| 14.01.2025 09:00-11:00 | Grupo /CLE_01 (A - L) | (CAMPUS NORTE) - AULA 01 |
| 14.01.2025 09:00-11:00 | Grupo /CLE_02 (M - Z) + Dobre Grao 1º | (CAMPUS NORTE) - AULA 03 |
| 14.01.2025 09:00-11:00 | Grupo /CLE_01 (A - L) | (CAMPUS NORTE) - AULA 03 |
| 20.06.2025 16:00-18:00 | Grupo /CLE_02 (M - Z) + Dobre Grao 1º | (CAMPUS NORTE) - AULA 22 |
| 20.06.2025 16:00-18:00 | Grupo /CLE_01 (A - L) | (CAMPUS NORTE) - AULA 22 |