Historia das Ciencias Médicas e Documentación

XERAIS
1.- Iniciar aos alumnos no que se refire ás bases da documentación médica, a heurística e as súas utilidades e formas de aplicación.
2.- Dar a coñecer a evolución histórica do pensamento médico e os procedementos diagnósticos e terapéuticos utilizados no desenvolvemento profesional. A novidade fundamental deste curso estará no seguimento de ditos progresos de xeito lonxitudinal por áreas cientificas: Evolución do inicio da historia ós nosos días das ciencias morfolóxicas; a fisioloxía e fisiopatoloxía; a Patoloxía Xeral; a Terapéutica, etc.
3.- Seguir, deste xeito, as liñas básicas da medicina racional dende as súas orixes ata o presente.
4.- Informar sobre outros procedementos antigos ou alternativos de práctica médica en xeral e, en particular, os da medicina tradicional galega, de importancia social, cultural e antropolóxica no noso contorno.
5.- Mostrar, á luz da evolución histórica, os diferentes aspectos (biolóxicos, sociais, psicolóxicos, éticos, etc.) que se unen na saúde, enfermidades e medicina.
6.- Estudar os principais eventos que se produciron na evolución histórica de varios tipos de enfermidades, aclarando o papel desempeñado nesta evolución por factores naturais e sociais, e así dar unha primeira idea dos diferentes compoñentes da enfermidade.
7.- Analizar a xénese histórica das institucións máis significativas que a medicina desenvolveu na súa loita contra a enfermidade.
8.- Desenvolver a evolución das diferentes ramas de coñecemento médico-cirúrxico, que alcanzan a estrutura dos estudos de grao.
9.- Expoñer a xénese e estrutura do método científico, sinalando os antecedentes da práctica empírica, o pensamento máxico-relixioso e a teoría especulativa.
10.- Analizar os apoios teóricos que se articulan na práctica habitual con feitos clínicos.
11.- Axudar a comprender a progresiva concatenación do coñecemento que compón a arquitectura científica de cada momento histórico.
ESPECÍFICOS
Específicos:
1.- Obter que o alumno comprenda dende o principio, mesmo básicamente, a natureza global dos elementos que compoñen a súa profesión no momento actual e como se chegou a este punto, a través das diferentes formas de pensar, doutrinas e liñas científicas.
2.- Comezar co coñecemento da terminoloxía médica básica, as orixes históricas e o significado actual.
3.- Comezar no coñecemento elemental dos documentos máis utilizados na práctica habitual, os tipos de Historia clínica, en papel e electrónicos, que aínda coexisten entre nós e os seus elementos constitutivos.
4. - Dar a coñecer as figuras principais da Historia da Medicina e os seus logros máis destacados para asegurar que integre unha estrutura mental básica da evolución da ciencia médica.

EXPOSITIVAS
1.- CIENCIAS MÉDICAS BÁSICAS: ESTRUTURA, FORMA E FUNCIÓN. ANATOMÍA DESCRITIVA E COMPARADA. NÓMINA ANATÓMICA: AS SUAS VICISITUDES NO ÚLTIMO SÉCULO. TEORÍA DA EVOLUCIÓN. ANATOMÍA MICROSCÓPICA E TEORÍA CELULAR. EMBRIOLOXÍA. FISIOLOXÍA
EXPERIMENTAL. BIOQUÍMICA. XENÉTICA. BIOLOXÍA MOLECULAR. O SEU DEVIR AO LONGO DOS SÉCULOS. PRINCIPAIS FIGURAS E OBRAS.
2.-SAÚDE E ENFERMIDADE. CARACTERÍSTICAS DE AMBOS OS ESTADOS. ANATOMÍA PATOLÓXICA E FISIOPATOLOGÍA. ETIOLOGÍA. A PSIQUE COMO PARTE DO ESTADO DE ENFERMIDADE. SEMIOLOGÍA E PATOLOXÍA ESPECIAL. PRINCIPAIS FIGURAS E OBRAS.
3.- A TERAPÉUTICA AO LONGO DOS SÉCULOS. SOÑO, PLANTAS, ANIMAIS E MINERAIS. ESCONXUROS. ENSALMOS. FARMACOLOXÍA. TERAPIAS FÍSICAS. CIRURXÍA. PSICOTERAPIA.
4.-ATENCIÓN MÉDICA E PRÁCTICA CLÍNICA: EVOLUCIÓN HISTÓRICA. ESTRUTURA. ASISTENCIA MÉDICA. A RELACIÓN MÉDICO-ENFERMO NAS DIVERSAS ÉPOCAS. PAPEL SOCIAL DO SANADOR, A SÚA EVOLUCIÓN.
5.-HIXIENE PÚBLICA E PRIVADA. MENTALIDADES HISTÓRICAS SOBRE ELA. ORGANIZACIÓN. ROMA. O MEDIOEVO. DO BARROCO AOS NOSOS DÍAS. A HIXIENE E A SÚA RELACIÓN COA MEDICINA DE LABORATORIO. ASPECTOS SOCIAIS.
6.-TERMINOLOXÍA MÉDICA. ORIXE. EPÓNIMOS, ACRÓNIMOS E SIGNIFICADOS. PREFIXOS, SUFIJOS E RAÍCES POR APARELLOS E SISTEMAS. NOMENCLATURAS.
7.- INFORMACIÓN CIENTÍFICO MÉDICA. CONCEPTOS BÁSICOS. SISTEMAS DE RECUPERACIÓN DA INFORMACIÓN. INFORMACIÓN CLÍNICA. HISTORIA CLÍNICA: EVOLUCIÓN HISTÓRICA,
COMPOÑENTES E CONTIDOS. PRINCIPAIS BUSCADORES CIENTÍFICOS DE UTILIDADE PARA INVESTIGACIÓN CLÍNICA, DE LABORATORIO E HISTÓRICO-MÉDICA.
8.- O ENSINO E A PROFESIÓN MÉDICA AO LONGO DA HISTORIA. DIFERENTES TÍTULOS E ACCESO AOS MESMOS. AS ESPECIALIDADES: NACEMENTO E EVOLUCIÓN.
9.- MEDICINAS POPULARES OU EXTRAACADÉMICAS. TRADICIÓN ESPAÑOLA. O CASO DE GALICIA. LITERATURA E REALIDADE. SITUACIÓN ACTUAL. MEDICINA NATURAL VS FALSAS TERAPIAS.
SEMINARIOS
1.- GRANDES EPIDEMIAS DA HISTORIA. CAUSAS, CONSECUENCIAS MÉDICAS, SOCIAIS E POLÍTICAS.
2.-ENSINO DA MEDICINA: ESCOLAS E UNIVERSIDADES.
3.- PROFESIÓN MÉDICA: EVOLUCIÓN HISTÓRICA.
4.- HISTORIA E FILOSOFÍA DO MÉTODO CIENTÍFICO.
5.- MÉTODO DA MEDICINA CIENTÍFICA.
6.- PARADIGMAS DA MEDICINA CIENTÍFICA CONTEMPORÁNEA: CONCEPTOS E ORIXES.
7.- FIGURAS MÁIS DESTACADAS DA MEDICINA CIENTÍFICA CONTEMPORÁNEA EUROPEA: LAENNEC, BERNARD, VIRCHOW, PASTEUR, KOCH E OUTROS.
8.- FIGURAS MÁIS DESTACADAS DA MEDICINA CIENTÍFICA CONTEMPORÁNEA ESPAÑOLA: MARAÑÓN, NÓVOA SANTOS, RAMÓN Y CAJAL E AS ESCOLAS DOS MESMOS.
9. ESCRITOS PARADIGMÁTICOS. LIBROS QUE CAMBIARON A HISTORIA DA MEDICINA.
10. A MEDICINA E AS GRANDES OBRAS LITERARIAS,

A bibliografía que constitúe a materia divídese en dous grandes bloques: dunha banda, a básica; doutra, a bibliografía secundaria, que achega recursos para esta. Canto a esta última, recóllese a seguir só unha escolma dos textos máis básicos; complementariamente, nas aulas e titorías irase ampliando o elenco bibliográfico, tomando tamén en consideración as necesidades particulares do alumnado. Polo que respecta á básica refírese aquí só unha mostra do que son as obras máis significativas.

BÁSICA
Babini, J. (2010) Historia de la Medicina. Barcelona. Gedisa.
Carreras Panchón, A. (coord):(1994) Guía práctica para la elaboración de un trabajo científico. Bilbao: CITA Publicaciones y Documentación.
Costa Carballo, C.M da. (1996) Introducción a la información y documentación médica. Barcelona. Masson.
Laín Entralgo, P. (2004), Historia de la Medicina, Madrid. Masson
López Piñero JM; Terrada Ferrandis ML. (1993) La información científica en medicina y sus fuentes. Valencia: Instituto de estudios documentales sobre la ciencia.
López Piñero, JM; Terrada Ferrandis, ML (2000) Introducción a la Medicina. Barcelona. Crítica.
López Piñero, J.M. (2002) La Medicina en la Historia. Madrid. La Esfera de los Libros.
López Piñero, J.M. (2003). Breve Historia de la Medicina, Madrid. Alianza.
López Piñero, JM; Terrada Ferrandis, ML. (2005) Introducción a la terminología Médica, 2ª Ed. Masson.
Ordine, N (2013) La Utilidad de lo Inútil. Manifiesto. Barcelona. Acantilado.
Sánchez Granjel, (1962) L. Historia de la Medicina Española. Barcelona. Sayma.
Sánchez Granjel, L (1986) Historia general de la medicina española. Salamanca. Universidad. V. vols.
Sánchez González, M.A. (2012) Historia de la Medicina y Humanidades Médicas. Barcelona. Elsevier.
XERAL
Cid, F. (1990) Breve historia de las ciencias médicas. Espax.
Cunqueiro, A. (2014) Tertulia de Boticas prodigiosas y Escuela de curanderos. Vigo. Mar Maior.
Gorman, P.N. (1995). Informations Needs of Physicians. Journal of American Society for Information Science 46: 729-736.
Laín Entralgo, P. (1968) El Estado de Enfermedad: Esbozo de un capítulo de una posible antropología médica. Madrid. EMC.
Laín Entralgo, P (coord.) (1972) Historia Universal de la Medicina. Barcelona. Salvat. 7 vols.
Laín Entralgo, P. (1988), El Diagnóstico Médico: Historia y Teoría. Barcelona. Salvat.
Lis Quibén, V. (1980) La Medicina Popular en Galicia. Madrid. Akal.
López Yepes, J. (1978). Teoría de la Documentación. Pamplona. EUNSA.
Montiel Llorente, L. (2014) Alquimia del dolor: Estudios sobre Medicina y Literatura. URV. Pubs. Tarragona.
Porter, R. (1996) Ilustrated History Medicine. (Ed) Cambridge.
Riera, J. (1985). Historia, Medicina y Sociedad. Madrid. Pirámide.
Rubio Calvo, E. (1996) Teoría general de la documentación: documentación médica. Zaragoza: Kronos.
Terrada Ferrandis, ML. (1983). La Documentación médica como Disciplina. Valencia. Centro de Documentación e Informática Médica, Universidad de Valencia.

Básicas y generales
CG 35 - Comprender a importancia e las limitacións do pensamiento científico no estudio, a prevención e o manexo das enfermidades.
Específicas
CEMII.31 - Coñecer, valorar críticamente e saber utilizar as tecnoloxías e fontes de información clínica e biomédica, para obter, organizar, interpretar e comunicar información clínica, científica y sanitaria.
CEMII.35 - Coñecer a historia da salud e a enfermidade.
CEMII.36 - Coñecer a existencia e principios das mediciñas alternativas.
CEMII.38 - Usar os sistemas de procura e recuperación da información biomédica.
CEMII.39 - Coñecer e manexar os procedimentos de documentación clínica.

Clases participativas, adaptadas ao programa, con contido teórico e práctico, achegando ao alumno á evolución dás ideas sobre aspectos clínicos e terapéuticos, vinculando as liñas centrais do pensamento médico desde a antigüidade ata vos nosos días para que poidan seguir ou ou mesmo fío ao longo dous séculos e as diferentes culturas e civilizacións. En todo momento tentaremos escapar do eurocentrismo para un entendemento global do pensamento médico ao longo dá historia do mundo.
Nos seminarios abordaránse temas máis xerais e prácticos para obter un coñecemento global de aspectos complementarios dous explicados nas expositivas.
TRABALLO PRESENCIAL NAS AULAS
Distínguense dous tipos de sesións de traballo presencial:
Sesións expositivas, nas que se levará a cabo unha presentación, por parte do profesor, dos contidos que estruturan a materia. Nestas sesións, o papel do alumnado consiste en ir seguindo a presentación dos contidos, intervindo sempre que sexa preciso para garantir un bo acompañamento do proceso, sexa por iniciativa propia, sexa por iniciativa do profesor. Quere isto dicir, con outras palabras, que o expositivo non debe ser entendido como monolóxico nin maxistral. Ocuparán unhas duas horas de clase cada unha.
Seminarios, nos que, a partir da lectura previa de textos anticipadamente facilitados polo profesor, o grupo, en dinámica de seminario, afondará nos principais problemas presentados previamente nas sesións expositivas a través da lectura e análise dos propios autores protagonistas dos mesmos. O papel do alumnado nestas sesións será máis visiblemente activo, sendo o ritmo da sesión marcado de maneira colectiva, a través da interrogación e discusión dos textos previamente lidos; no que respecta ao profesor, en consecuencia, o seu rol reducirase, na medida do posíble, ao de guía de desenvolvemento da lectura e discusión dos textos. A principio do curso académico os alumnos recollerán dous cuadernillos de terminoloxía médica nos servicios reprográficos da Facultade para a súa lectura reflexiva e aprendizaxe o longo do curso.
ACTIVIDADES TITORIAIS
A demanda do alumnado no horario establecido.
As titorías de grupo faránse a petición dos alumnos en principio presencialmente en sala de juntas anexa a despacho do profesor. Si democráticamente ou por circunstancias da pandemia se acordase facelas via teams se terá en conta ista opción.
TRABALLO AUTÓNOMO DO ALUMNADO
- Lectura dos textos encomendados para cada sesión interactiva.
- Traballo de documentación complementaria sobre algunhas das referencias bibliográficas (fontes, manuais, artigos, estudos, introducións,) dadas polo profesor, tanto xenericamente no propio programa da materia, a través da súa bibliografía, como de maneira máis específica nas propias aulas. Estas lecturas adicionais deben servir de apoio e complemento ao traballado polo grupo de maneira presencial. Na medida en que o programa da materia é, inevitablemente, de considerable densidade, e o número de horas de traballo presencial claramente limitado, sublíñase que este traballo complementario de documentación ten especial relevancia no conxunto da materia.

Exame final:
1.- Examen obrigatorio sobre o contido do programa, tipo test, con cualificación matemática numérica tradicional. Faránse 50 preguntas tipo test. Cada unha contará un punto, sen restar as mal respondidas. O aprobado establecerase en 30 puntos netos.
Realizarase un exame oral a quen o precise por incapacidade ou lesión para o exame escrito ou solicite voluntariamente o tempo de antelación que se estableza, respectando sempre a normativa vixente da USC.
2.- A avaliación do alumnado con dispensa da asistencia a clase faráse no exame final do xeito referido.
3.- A avaliación continua faráse con controis aleatorios de asistencia a clase.
As competencias en coñecementos estruturais se acadan e se avalian co exame final xa que a Historia da Ciencia é inseparable da historia da sua época e do estado da ciencia no momento.
NORMATIVAS (REQUIRIMENTO DE ORIXINALIDADE)
“Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión de cualificacións”, aprobada no Consello de Goberno do 15 de xuño de 2011:
Art. 1.: “A realización fraudulenta dalgún exercicio ou proba esixida na avaliación dunha materia implicará a cualificación de suspenso na convocatoria correspondente, con independencia do proceso disciplinario que se poida seguir contra o alumno infractor. Considerarse fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de fontes accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e das fontes”.
TEMPO DE ESTUDO E TRABALLO PERSOAL
E unha asignatura de 3 créditos ECTS, cun total de 75 ECTS horas divididas en 13 clases, 6 clases interactivas. Laboratorio 5 de Clases Interactivas Seminarios 1.50 de tutoriais e 49.50 horas do traballo do Alumno.
RECOMENDACIÓNS PARA SUPERAR A MATERIA
- Participar nas sesións expositivas e seminarios.
- Traballar cos textos encomendados seguindo as pautas indicadas.
- Utilizar o recurso das titorías para consulta de dúbidas, explicacións adicionais, etc.
É altamente recomendable asistir regularmente ás clases e seminarios e seguir as pautas didácticas recomendables en cada caso específico.

As horas equivalentes a extensión do cómputo programático.
É unha materia de 3 créditos ECTS, cun total de 75 horas ECTS repartidas en 13 de clases expositivas, 6 de clases interactivas Laboratorio 5 de Clases interactivas Seminarios 1.50 de titorías e 49.50 de Traballo do alumno.

Repasar unha Historia general do mundo en particular,dos séculos XVIII a XX.
- Participar nas sesións expositivas e interactivas.
- Traballar cos textos encomendados seguindo as pautas indicadas.
- Utilizar o recurso das titorías para consulta de dúbidas, explicacións adicionais, etc.
É altamente recomendable asistir regularmente ás clases e seminarios e seguir as pautas didácticas suxeridas en cada caso específico.

“Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión de cualificacións”, aprobada no Consello de Goberno do 15 de xuño de 2011:
Art. 1.: “A realización fraudulenta dalgún exercicio ou proba esixida na avaliación dunha materia implicará a cualificación de suspenso na convocatoria correspondente, con independencia do proceso disciplinario que se poida seguir contra o alumno infractor. Considerarse fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de fontes accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e das fontes”.