Xenética Evolutiva

Adquisición de coñecementos fundamentais sobre os mecanismos de cambio evolutivo. En xeral, transmitir ao alumno conceptos básicos de xenética de poboacións, de evolución molecular, especiación e outros aspectos da teoría evolutiva, conceptos que se pretende integren un corpo de coñecementos fundamental que permita ao alumno abordar con rigor a perspectiva histórica e evolutiva na resolución de calquera problemática biolóxica. Que o alumno coñeza conceptos, métodos e resultados experimentais provenientes do estudo do proceso evolutivo, ademais do propio devir histórico da disciplina, constitúe un obxectivo específico de primeira orde.
Ademais, son destacables os seguintes obxectivos adicionais: 1) Presentar controversias asociadas a diferentes teorías desde unha perspectiva histórica que sirva para clarificar a comprensión dos conceptos básicos. 2) Favorecer o espírito crítico a través da procura de espazos de debate onde os alumnos poidan compartir ideas orixinais sobre temas relacionados coa materia. 3) Estimular a discusión de ideas co obxectivo de que os alumnos comprendan o diálogo e a reflexión como unha actividade construtiva no descubrimento científico.

Os contidos teóricos recollidos no seguinte temario complementaranse con clases interactivas (seminarios de problemas e unha actividade de titorías, basicamente consistente na análise e discusión de bibliografía especializada). As horas sinaladas representan unha aproximación.

CONTIDOS TEÓRICOS (36 horas)
Tema 1. Introdución: de Darwin á Síntese Moderna (3h) 1.1. Concepcións pre-darwinianas da herdanza 1.2. A teoría da evolución de Darwin 1.3. Teorías da herdanza 1.4. Biométricos fronte a mendelianos 1.5. A síntese entre o neodarwinismo e o mendelismo 1.6. A Síntese Moderna
Tema 2. Variación xenética poboacional: natureza e orixe (3h) 2.1. A descrición xenética dunha poboación 2.2. Variación xenética e variación ambiental 2.3. Variación discreta e variación continua 2.4. Polimorfismos visibles 2.5. Variación molecular: as hipótese clásica e equilibrada 2.6. A revolución electroforética e a variación alozímica 2.7. Microsatélites e SNPs na análise xenética poboacional 2.8. A mutación: tipos, modelos e o seu papel como factor evolutivo
Tema 3. Variación xenética poboacional: equilibrio e cuantificación (3h) 3.1. O principio de Hardy-Weinberg e a poboación ideal 3.2. Demostracións do principio Hardy-Weinberg 3.3. Relación entre as frecuencias alélicas e genotípicas no equilibrio Hardy-Weinberg 3.4. O equilibrio Hardy-Weinberg nos casos de dominancia e multialelismo 3.5. A desviación das proporcións Hardy-Weinberg nunha poboación 3.6. A cuantificación da variabilidade xenética poboacional
Tema 4. Selección natural: conceptos básicos (5h) 4.1. O concepto de selección natural 4.2. O concepto de aptitude darwiniana 4.3. O modelo básico de viabilidade e o equilibrio mutación-selección 4.4. Selección natural en acción 4.5. Modos complexos de selección 4.6. Selección dependente da frecuencia e selección sexual 4.7. Cuantificación do efecto de selección natural
Tema 5. Selección natural: complexidade e adaptación (3h) 5.1. Selección sobre caracteres cuantitativos 5.2. Selección de parentesco 5.3. Selección de grupo 5.5. Os conceptos de adaptación, exaptación e carácter adaptativo 5.6. A crítica do programa adaptacionista 5.7. A imperfección do deseño natural
Tema 6. Consanguinidade e apareamiento non aleatorio (3h) 6.1. O concepto de consanguinidade 6.2. Alelos idénticos por estado e alelos idénticos por ascendencia 6.3. Os coeficientes de parentesco, consanguinidade e coascendencia 6.4. Cálculo do coeficiente de consanguinidade a partir de cadeas de ascendencia 6.5. Consanguinidade xenómica 6.6. Efecto da consanguinidade sistemática sobre o acervo génico poboacional 6.7. Depresión consanguínea 6.8. Apareamiento asociativo e disociativo
Tema 7. Xenética de poboacións finitas (6h) 7.1. O concepto de deriva xenética e o modelo Wright-Fisher 7.2. Efectos de derívaa sobre a variabilidade xenética intra e inter-poboacional 7.3. Consanguinidade panmíctica 7.4. Tamaño eficaz de poboación 7.5. Os efectos fundador e pescozo de botella 7.6. O equilibrio mutación-deriva 7.7. Deriva xenética e selección natural 7.8. O destino de mutantes solitarios 7.9. A teoría neutral 7.10. Os test de neutralidade e a pegada molecular de selección
Tema 8. Estrutura xenética poboacional e fluxo génico (3h) 8.1. Os conceptos de fluxo génico e migración 8.2. Modelos de fluxo génico 8.3. O efecto Wahlund 8.4. Os estatísticos F de Wright e A distancia xenética de Nei 8.5. Estrutura xenética de poboacións naturais 8.6. Árbores de poboacións baseados na variación das frecuencias alélicas 8.7. O equilibrio migración-deriva
Tema 9. Xenética da especiación e filogenética (5h) 9.1. Conceptos de especie e criterios para a delimitación específica 9.2. Barreiras de illamento reprodutivo 9.3. A regra de Haldane e a xenética da especiación 9.4. Zonas híbridas primarias e secundarias 9.5. Mecanismos de especiación gradual 9.6. Homología molecular e o aliñamento de secuencias de ADN 9.7. Estimación de taxas evolutivas e modelos de substitución nucleotídica 9.8. Árbores filogenéticos, árbores génicos e árbores de especies 9.9. Métodos de construción de árbores filogenéticos 9.10. Bootstrap filogenético
Tema 10. A macroevolución e a extensión da Síntese Moderna (2h) 10.1. Os conceptos de microevolución e macroevolución 10.2. A teoría do equilibrio puntuado 10.3. A selección de especies e a selección multinivel

CONTIDOS DE SEMINARIOS (12 horas) Os seminarios consistirán na resolución de problemas expostos por casos reais e hipotéticos mediante a aplicación de conceptos e modelos matemáticos descritos en teoría.

CONTIDOS DE PRÁCTICAS (5 horas) As prácticas consistirán na análise cuantitativa de datos experimentais con marcadores xenéticos mediante programas informáticos especificamente deseñados para a resolución de problemas prácticos en xenética evolutiva, actividade que se realizará á luz de artigos científicos publicados en revistas de impacto internacional.

CONTIDOS DE TITORÍAS (1 hora) As titorías consistirán nunha actividade colectiva de discusión de problemáticas relacionadas cos contidos teóricos e prácticos.

BIBLIOGRAFÍA BÁSICA
Vilas R, Álvarez G. 2023. Genética Evolutiva. Síntesis.
Halliburton R. 2004. Introduction to Population Genetics. Pearson.

BIBLIOGRAFÍA COMPLEMENTARIA
Charlesworth B, Charlesworth D. 2010. Elements of Evolutionary Genetics. Roberts & Co.
Cutter, A. D. 2019. A primer of molecular population genetics. Oxford University Press.
Hartl DL. 2020. A primer of Population Genetics and Genomics. Oxford University Press.
Hartl DL, Clark AG. 2006. Principles of Population Genetics 4th ed. Sinauer.
Hedrick PW. 2011. Genetics of Populations 5th ed. Jones & Bartlett.
Nei M, Kumar S. 2000. Molecular Evolution and Phylogenetics. Oxford University Press.
Saetre, G., Ravinet, M. 2019. Evolutionary genetics. Oxford University Press.

Coñecementos/contidos: Con03, Con08, Con10
Habilidades/destrezas: H/D01, H/D02, H/D04, H/D05, H/D07, H/D08, H/D10, H/D11
Competencias: Comp01, Comp02, Comp03, Comp04, Comp05, Comp06, Comp07

Clases maxistrais expositivas con carácter presencial e obrigatorio. A asistencia a seminarios non é obrigatoria. No seu maior parte consistirán na aplicación de modelos matemáticos á luz de conceptos teóricos para a resolución de casos particulares. Trátase de seminarios de problemas nos que poderán plantarse dúbidas de maneira colectiva. Non se descarta a inclusión seminarios estritamente teóricos. As titorías, o mesmo que os seminarios, son presenciais, e de asistencia non obrigatoria, do mesmo xeito que as prácticas, que consistirán en actividades de análises de datos mediante programas informáticos.

Avaliaranse tanto os contidos teóricos da materia como a capacidade de resolución de problemas e cuestións de índole aplicada relacionados coa mesma. Os criterios básicos de avaliación consistirán na demostración dunha comprensión crítica dos conceptos fundamentais, así como da súa aplicación.
A avaliación de conceptos e a súa aplicación na resolución de problemas expostos nos seminarios levará a cabo mediante exame escrito (proba final), complementario a avaliación contínua, que representará o 75% da nota final. En relación con a avaliación contínua, a asistencia e aproveitamento dos seminarios non é obrigatoria, pero cualificarase cunha nota que representa o 5% da nota final. Así mesmo, aínda que non é obrigatoria, a asistencia e aproveitamento das prácticas, de carácter non obrigatorio, cualificaranse cunha nota que representa o 10% da nota final, avaliación que poderá levar a cabo mediante un cuestionario ou a entrega dunha memoria. Outro 10% corresponderá cunha proba tipo test, de realización non obrigatoria, con vistas á avaliación continua de coñecementos teóricos. Este exame non é eliminatorio, pois se refire a contidos que poderán ser avaliados no exame final. As actividades desenvolvidas en titorías non se cualificarán, a súa asistencia tampouco é obrigatoria. Isto significa que o 25% da cualificación final corresponde a actividades de avaliación continua. Con todo, é necesario alcanzar unha nota mínima de 4 puntos sobre 10 na proba final para que a ela sexa sumada devandito 25%, o que comporta a imposibilidade de superar a materia cunha cualificación no exame final inferior a 4 puntos sobre 10. A metodoloxía de avaliación é a mesma na primeira e na segunda oportunidade.
En canto aos alumnos repetidores, avaliaranse os seus coñecementos teóricos e prácticos (resolución de problemas) mediante o exame final, cualificación que representa un 75% da nota final. Poderán conservar do curso anterior a parte proporcional correspondente á nota de asistencia a seminarios e prácticas (15%). O 10% restante da nota de avaliación continua deberá obterse, como o resto dos alumnos, coa realización non obrigatoria do parcial tipo test de coñecementos teóricos, sendo necesaria a obtención de polo menos 4 puntos sobre 10 para que ese 25% da nota sómese á cualificación obtida no exame. Isto significa que non se pode superar a materia cunha cualificación no exame final inferior a 4 puntos sobre 10. Respecto a a proba final, será presencial e terá como obxectivo a avaliación de contidos teóricos, así como prácticos demostrados na resolución de problemas.

En relación co plaxio: "para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas, será de aplicación o recolleito na normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión das cualificacións". Posto que a asistencia ás clases no Grao é obrigatoria e #de acordo con a presunción de cumprimento razoable da normativa, a asistencia a clase non é un criterio de avaliación da materia.

Os resultados da aprendizaxe que se avaliarán serán: Mediante exame: Con03, Con08, Con10, H/D01, H/D02, H/D04, H/D05, H/D11 Comp01, Comp02, Comp03, Comp04 y Comp07; Coa asistencia e desenvolvemento de seminarios e titorías: Con03, H/D01, H/D02, H/D04, H/D08, H/D10, Comp01, Comp03, Comp06 Coa realización das prácticas: Con10, H/D01, H/D02, H/D07, H/D09, H/D10, Comp05

Clases maxistrais: 36 horas
Seminarios: 12 horas
Prácticas de computador: 5 horas
Titorías: 1 hora de traballo
Exames: 2 horas
Traballo persoal do alumnado: 94 horas

Asistencia a clase e traballo continuado fóra de clase Uso da bibliografía especializada Uso de titorías personalizadas

De maneira xeral, o alumnado terá á súa disposición unha aula virtual no que poderá acceder a materiais tales como o programa detallado da materia, boletín de problemas, imaxes e outros contidos puntuais que sirvan de complemento ás clases teóricas.
A resolución de dúbidas deberá facerse de maneira personalizada no despacho do profesor ou de maneira colectiva na aula. En ningún caso resolveranse dúbidas sobre a materia por correo electrónico.
Para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas, será de aplicación o recolleito na normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión das cualificacións.