Ensino e Aprendizaxe das Ciencias Sociais I

- Identificar os núcleos conceptuais, os conceptos chave (espazo, contorna, rexión, paisaxe, territorio, sociedade...) e as escalas territoriais (local, rexional, nacional e global) da Xeografía no marco da ensinanza e aprendizaxe das Ciencias Sociais en Educación Primaria.
- Revisar a evolución da Xeografía como ciencia (escolas xeográficas) e identificala como un coñecemento en construción.
- Valorar os contidos xeográficos (currículo e manuais escolares) e o desenvolvemento da competencia social e cívica no marco da ensinanza e aprendizaxe das Ciencias Sociais en Educación Primaria.
- Identificar as metodoloxías didácticas para a ensinanza e aprendizaxe da Xeografía e das Ciencias Sociais en Educación Primaria, poñendo en valor as representacións sociais e espaciais do alumnado.
- Introducir os principais recursos didácticos para a ensinanza e aprendizaxe da Xeografía e das Ciencias Sociais en Educación Primaria (textos, bancos de imaxes, bases estatísticas, táboas, gráficas, mapas, planos, cartografía temática, fotografía aérea, Google Earth, Google Maps, Street View, sistemas de información xeográfica, enquisas, entrevistas, presentacións, debates, informes, documentais, novas de prensa, saídas de campo...).
- Promover o emprego das TIC como ferramentas estratéxicas para procurar, seleccionar e tratar información relacionada coa Xeografía e as Ciencias Sociais en Educación Primaria.
- Cuestionar as prácticas docentes no ensino da Xeografía e das Ciencias Sociais, fomentando hábitos de reflexión que conduzan a un cambio didáctico.
- Analizar criticamente as desigualdades territoriais (inxustiza espacial, marxinación territorial e pobreza extrema), denunciando os problemas socioeconómicos máis relevantes.
- Aplicar modelos de ensinanza crítica baseados na investigación e a innovación para formar cidadáns reflexivos, tolerantes, empáticos e solidarios.

TEMA I – OS GRANDES NÚCLEOS CONCEPTUAIS DAS CIENCIAS SOCIAIS [XEOGRAFÍA]. METODOLOXÍAS E FERRAMENTAS DIDÁCTICAS PARA O ENSINO E APRENDIZAXE DAS CIENCIAS SOCIAIS [XEOGRAFÍA]

TEMA II – PAISAXE, ESPAZO E REXIÓN NO ENSINO E APRENDIZAXE DAS CIENCIAS SOCIAIS

TEMA III – TERRITORIO, SOCIEDADE E PROBLEMAS SOCIOECONÓMICOS RELEVANTES NO ENSINO E APRENDIZAXE DAS CIENCIAS SOCIAIS [XEOGRAFÍA]

TEMA IV – CONTIDOS XEOGRÁFICOS E EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA

Bibliografía básica

García de la Vega, A. (Ed.). (2018). Contribución didáctica al aprendizaje de la geografía. Universidad Autónoma de Madrid.
Liceras Ruíz, A., Romero Sánchez, G. (Coords.). (2016). Didáctica de las Ciencias Sociales. Fundamentos, contextos y propuestas. Pirámide.
Souto González, X. M. (1998). Didáctica de la Geografía. Problemas sociales y conocimiento del medio. Ediciones del Serbal.

Bibliografía complementaria

Bale, J. (1989). Didáctica de la geografía en la escuela primaria. Morata.
Benejam, P. (1996). La Didáctica de la Geografía en el contexto del pensamiento de finales del siglo XX. La influencia del postmodernismo. ÍBER, Didáctica de las Ciencias Sociales, Geografía, e Historia (9), 7-14.
Brooke-Hitching, E. (2017). El Atlas fantasma. Grandes mitos, mentiras y errores de los mapas. BLUME.
Buzo Sánchez, I. (2015). Los SIG como herramienta para el estudio del paisaje cultural. ÍBER Didáctica de las Ciencias Sociales, Geografía e Historia, (81), 37-40.
Calle De La, M. (2016). Aprendizaje basado en proyectos (ABP): posibilidades y perspectivas en ciencias sociales. ÍBER Didáctica de las Ciencias Sociales, Geografía e Historia, (82), 7-12.
Capel, H., Urteaga, L. (1986). La Geografía en un currículum de Ciencias Sociales. Geo Crítica (61), 5-32.
Comes, P. (1998). El espacio en la didáctica de las ciencias sociales. En Trepat C. A., Comes, P. El tiempo y el espacio en la didáctica de las ciencias sociales (pp. 123-192). Graó.
De Miguel González, R. (2016). Espacio digital y educación geográfica: El Atlas Digital Escolar. En López Facal, R. (Ed.). VII Simposio de Didáctica de las Ciencias Sociales en el ámbito Iberoamericano (pp. 1.148-1.159). Universidade de Santiago de Compostela.
Feliu Torruella, M., Hernández Pongiluppi, M. (2015). El paisaje en la didáctica de las ciencias sociales. ÍBER Didáctica de las Ciencias Sociales, Geografía e Historia, (81), 9-14.
Gould, P. (1972). On Mental Maps. En English, P. W., Mayfield, R. C. (Eds.). Man, Space and Environment: Concepts in Contemporary Human Geography (pp. 260-282). Oxford University.
Leif, J., Rustin, G. (1974). Didáctica de la historia y de la geografía. Kapelusz.
Liceras Ruíz, A., Romero Sánchez, G. (Coords.) (2016). Didáctica de las Ciencias Sociales. Fundamentos, contextos y propuestas. Pirámide.
Marrón Gaite, M. J. (2017). Enseñar geografía en la era de la globalización. Un reto desde la metodología activa. En Câmara, A. C., Sande Lemos, E., Magro, M. H. (Coords.). VIII Congreso Ibérico de Didáctica de la Geografía (pp. 429-442). Associação de Professores de Geografia.
Río Barja, F. X. (1981). Didáctica da Xeografía. Galaxia.
Rodríguez Lestegás, F. (2000). Viejas y nuevas geografías, viejas y nuevas propuestas didácticas. El fin de los exclusivismos. Boletín de la AGE (29), 93-108.
Romero Sánchez, G., García Luque, A. (2016). Las Ciencias Sociales en el currículum. Estructura, análisis y práctica En Liceras Ruíz, A., Romero Sánchez, G. (Coords.). Didáctica de las Ciencias Sociales. Fundamentos, contextos y propuestas (pp. 47-71). Pirámide.
Soja, E. (2014). En busca de la justicia espacial. Tirant Humanidades.
Souto González, X. M. (2011). Fines y objetivos en la enseñanza de la Geografía: los condicionantes sociales y epistemológicos. En Prats, J. (coord.). Didáctica de la Geografía y la Historia (pp. 115-129). Graó.

Esta materia debe contribuír ao desenvolvemento das seguintes competencias do Grao de Mestre/a de Educación Primaria:
a) Competencias básicas:
CB1. Que os estudantes demostren coñecementos nun área de estudo que parte da base da educación secundaria.
CB2. Que os estudantes saiban aplicar os seus coñecementos ao seu traballo ou vocación dun xeito profesional, e teñan adquiridas as competencias que adoitan demostrarse por medio da elaboración e defensa de argumentos e a resolución de problemas dentro da súa área de estudo.
CB3. Que os estudantes teñan a capacidade de reunir e interpretar datos relevantes (normalmente dentro da súa área de estudo) para emitir xuízos que inclúan unha reflexión sobre temas relevantes de índole social, científica ou ética.
CB5. Que os estudantes reúnan as habilidades de aprendizaxe necesarias para emprender estudos posteriores cun alto grao de autonomía.
b) Competencias xerais:
G4. Deseñar e regular espazos de aprendizaxe en contextos de diversidade e que atendan á igualdade de xénero, á equidade e ao respecto dos dereitos humanos.
G7. Colaborar cos distintos sectores da comunidade educativa e da contorna social. Asumir a dimensión educadora da función docente e fomentar a educación democrática para unha cidadanía activa.
G8. Manter unha relación crítica e autónoma respecto dos saberes, os valores e as institucións sociais públicas e privadas.
G10. Reflexionar sobre as prácticas de aula para innovar e mellorar o labor docente. Adquirir hábitos e destrezas para a aprendizaxe autónoma e cooperativa.
G11. Coñecer e aplicar nas aulas as tecnoloxías da información e da comunicación. Discernir selectivamente a información audiovisual que contribúa ás aprendizaxes, á formación cívica e á riqueza cultural.
c) Competencias transversais:
T1. Coñecemento instrumental de linguas estranxeiras.
T2. Coñecemento instrumental da lingua galega.
T3. Coñecemento instrumental das tecnoloxías da información e da comunicación.
T4. Competencia informacional.
d) Competencias específicas:
E31. Comprender os principios básicos das ciencias sociais.
E33. Integrar o estudo histórico e xeográfico desde unha orientación instrutiva e cultural.
E34. Promover a educación democrática da cidadanía e a práctica do pensamento social crítico.
E35. Valorar a relevancia das institucións públicas e privadas para a convivencia pacífica entre os pobos.

O traballo cotiá da materia seguirá un esquema no que se combinan as exposicións do profesorado, o traballo en pequenos grupos e a posta en común no grupo clase. Todo isto seguindo unha estratexia de resolución de problemas na que o coñecemento teórico e práctico debe mobilizarse para dar respostas a problemas de ensinanza.
As sesións expositivas estarán destinadas a realizar presentacións da información básica e teórica por parte do profesorado, nun ambiente de participación activa con todo o alumnado. Entre as actividades de gran grupo tratarase de organizar algunha conferencia ou seminario con actores destacados da comunidade local. Realizaranse arredor de 15 sesións expositivas.
As sesións interactivas destinaranse á procura e selección de fontes e recursos, á preparación de informes derivados de pequenas investigacións e proxectos de innovación didáctica, ao deseño e xestión de debates e a outras actividades que o profesorado considere convenientes. Realizaranse arredor de 15 sesións interactivas con cada grupo mediano. Nestas sesións promoveranse as relacións persoais e o traballo cooperativo.

As tarefas realizadas polo alumnado entregaranse, preferentemente, a través da aula virtual.

As sesións titoriais destinaranse a prestar axudas concretas, revisar informes de avance dos traballos de grupo, resolver dúbidas persoais e outras cuestións que o profesorado considere convenientes.

A docencia expositiva e interactiva será presencial.
Na medida do posible, o alumnado terá acceso online á bibliografía básica e complementaria da materia, así como aos titoriais e/ou outros documentos de interese que serán facilitados polo profesorado da materia a través do Campus Virtual da USC.
As titorías serán fundamentalmente de carácter presencial, se ben poderán realizarse parcialmente de xeito virtual.
Prevese a avaliación continua formativa como único criterio de avaliación.

As directrices de avaliación son as seguintes:

PRIMEIRA OPORTUNIDADE

a) A asistencia e participación tanto nas sesións expositivas coma nas interactivas é obrigada, e o alumnado deberá asistir a un mínimo do 80% das sesións para superar a materia. O control da asistencia realizarase a través de diferentes instrumentos de rexistro (listaxes de asistencia, recollida de traballos e tarefas na aula, etc.). A asistencia e participación terán un peso do 15% na cualificación final.

b) Traballos en grupo (un traballo de investigación e outro de innovación en didáctica das ciencias sociais). Terán un peso do 45% na cualificación final.

c) Proba escrita (representará un 40% da nota final).

O alumnado que dispoña de EXENCIÓN OFICIAL DE DOCENCIA (atendendo ás normas ditadas na instrución número 1/2017, da Secretaría Xeneral da USC, sobre dispénsaa da asistencia a clase en determinadas circunstancias), deberá acordar un plan específico de traballo co profesorado que incluirá a asistencia a dúas sesións de titoría. A avaliación destes estudantes realizarase da seguinte forma:

a) Asistencia obrigada a dúas sesións de titoría. Terá un peso do 10% na cualificación final.

b) Traballos personalizados e individuais. Terán un peso do 40% na cualificación final.

c) Proba escrita. Terá un peso do 50% na cualificación final.

SEGUNDA OPORTUNIDADE

O alumnado que non supere a materia na primeira oportunidade disporá dunha segunda para entregar todos os traballos pendentes e/ou mal valorados (por debaixo do 5), e/ou para repetir a proba escrita se esta non fora superada (por debaixo do 5). Queda excluído desta posibilidade o alumnado que non tivera asistido a un mínimo do 80% das sesións durante o desenvolvemento da primeira oportunidade. Este alumnado específico só poderá superar a materia a través dunha proba escrita (exame final) que representará o 100% da cualificación final.

Con carácter xeral, para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas será de aplicación o recollido na “Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión de cualificacións”.

A materia computa como 6 créditos ECTS, que equivalen a unhas 100 horas de traballo dos estudantes.
De forma orientativa indicamos que:
- As sesións expositivas (15) equivalen a 35 horas de traballo dos estudantes.
- As sesións interactivas (15) equivalen a 45 horas de traballo dos estudantes.
- As sesións de titoría (un mínimo de 3) equivalen a 20 horas de traballo dos estudantes.

Plan de traballo
Recoméndase aos estudantes que realicen e sigan, baixo a supervisión do profesorado e desde o comezo do semestre, un plan de traballo. Non é recomendable pretender resolver a materia nas últimas semanas do semestre nin presentar traballos que non teñan sido orientados e supervisados polo profesorado.
Normas para os traballos
Os traballos escritos e orais seguirán as normas establecidas polo profesorado.
Traballos plaxiados
Calquera traballo plaxiado, aínda que sexa parcialmente (por exemplo, un parágrafo sen citar), representará un suspenso da materia e podería afectar a todos os membros dun grupo de traballo. Calquera fragmento, idea, ou texto que se teña incorporado a un traballo e que non sexa de autoría propia é obrigado que leve a referencia bibliográfica concreta. Para efectos avaliativos, un mesmo traballo non pode ser utilizado para varias materias, salvo que se programasen de forma coordinada.
Recoméndase a familiarización inicial coas TIC para seguir con éxito o desenvolvemento do curso, así como para facilitar a comunicación co profesorado.

Os traballos realizados polo alumnado deben entregarse, preferentemente, a través da aula virtual.

LINGUA
Esta materia impártese en lingua galega e aléntase a que os traballos realizados polo alumnado utilicen este idioma. Decisión que fica xustificada, non só porque a LOMLOE (currículo Galicia, DECRETO 155/2022) ten establecido ao galego como lingua na que oficialmente se imparte a materia de ciencias sociais, senón principalmente porque é un xeito máis de contribuír a manter unha lingua viva, nun contexto de valoración da diversidade cultural que enriquece ao xénero humano.

RESPONSABILIDADE MEDIOAMBIENTAL
En relación aos traballos persoais ou de grupo que se realicen para a materia cómpre ter en conta as seguintes indicacións:
- Evitar tapas de plástico ou outros envoltorios externos innecesarios.
- Sempre que sexa posible, empregar grampas en lugar de encadernación.
- Imprimir a dúas caras en calidade “aforro de tinta”.
- Non empregar folios en branco como separadores de capítulos ou partes.
- Evitar anexos que non teñan referencia directa cos temas desenvolvidos.

PERSPECTIVA DE XÉNERO
En atención a criterios de igualdade de xénero no ámbito universitario, recoméndase facer uso da linguaxe non sexista, tanto no traballo cotiá de aula como nos traballos académicos encomendados. Pode obterse información ao respecto no enlace:
http://www.usc.es/export/sites/default/gl/servizos/oix/descargas/lingua… cado_WEB_USC.pdf

COMUNICACIÓN
O alumnado empregará necesariamente o correo electrónico da USC (conta rai) na súa comunicación co profesorado.

Obrigatoriedade de emprego das ferramentas tecnolóxicas institucionais: Campus Virtual, Microsoft Office 365, e outras ferramentas facilitadas pola facultade e autorizadas como ferramentas institucionais pola universidade (Lifesize, etc).

Non se poderá empregar o teléfono móbil, salvo cando se use como instrumento de traballo seguindo as indicacións dadas polo docente, responsabilizándose o alumnado das consecuencias legais e académicas que podan derivarse dun emprego non axeitado do mesmo.

Ter en conta que o ensino-aprendizaxe (clases / titorías) é un proceso privado, enténdase privado como proceso de comunicación e intercambio entre o/a docente e o estudantado matriculado na materia.

Obrigatoriedade do cumprimento da normativa de protección de datos https://www.usc.gal/es/politica-privacidad-proteccion-datos