Intervención en demencias

Obxectivos xenerais

• Ser capaz de deseñar e utilizar programas de intervención nos procesos cognitivos, conductuales e emocionais nos distintos tipos de demencias.
• Saber asesorar as familias, coidadores e outros profesionais sobre a intervención en demencias.


Obxectivos específicos

• Repasar aspectos sobre as demencias dexenerativas que afectan especificamente ao tipo de necesidades das persoas con demencia e á tipoloxía das intervencións propostas.
• Introducir conceptos propios da intervención, incluíndo o Plan de Atención Personalizada.
• Coñecer os diferentes tipos de intervencións psicolóxicas que poden ser desenvolvidos en persoas con demencias.
• Coñecer as principais abordaxes e técnicas de intervención cognitiva.
• Coñecer as bases para poder deseñar programas de intervención cognitiva en persoas nos diferentes estadios de demencia.
• Afondar na abordaxe non farmacolóxica dos trastornos de conduta, dende unha perspectiva de prevención.
• Afondar nos aspectos ambientais que inflúen, especificamente, no benestar psicolóxico e o rendemento cognitivo das persoas con demencia.

Contidos
1. Modelos de intervención en demencias. Intervención farmacolóxica e non farmacolóxica.
2. Tratamentos nos distintos tipos de demencias. Tratamento nos distintos estadios das demencias dexenerativas. Atención centrada na persona con demencia.
3. Programas de intervención nos transtornos cognitivos. Estimulación cognitiva, adestramento cognitivo e rehabilitación cognitiva nas demencias dexenerativas. Intervencións baseadas na reminiscencia.
4. Programas de intervención nos trastornos conductuales e emocionais. Intervencións baseadas na modificación de conducta. Intervencións ambientais. Intervencións multicompoñente.
5. Intervención no marco familiar e institucional. Intervención nas demencias avanzadas.

Bibliografía básica

Booker, D. (2013). Atención centrada en la persona con demencia. Barcelona: Octaedro.
Campos-Magdaleno, M., Burgo, C., Felpete, A. & Facal, D. (2022). Dual and triple cognitive-motor task interventions in old adults. En F. Alcantud-Marín, M. D. López-Ramón, E. Navarro-Pardo, V. Moreno-Campos, & Y. Alonso-Esteban, Handbook of research on neurocognitive development of executive functions and implications for intervention. IGI-Global.
Lojo Seoane, C., Campos Magdaleno, M., Facal Mayo, D., Mallo López, S., Riaño Lueiro, N., Santamaría Gargamala, P. (2018). Programa de entrenamiento para envejecer activamente. Madrid: CCS Ediciones.


Bibliografía complementaria

Afonso, R. M. y Bueno, B. (2009). Efectos de un programa de reminiscencia sobre la sintomatología depresiva en población mayor portuguesa. Revista Española de Geriatría y Gerontología, 44, 317-322.
Aguzzoli Peres, F., Haas, A. N., Martha, A. D., Chan, M., Steele, M., Ferretti, M. T., ... & Ibanez, A. (2024). Walking the talk for dementia: a unique immersive, embodied, and multi‐experiential initiative. Alzheimer's & Dementia, 20(3), 2309-2322.
Alberca, R. y Lopez Pousa, S. (2010). Enfermedad de Alzheimer y otras demencias (4ª Edición). Madrid: Panamericana.
Bourgeois, M. S. & Hickey, E. (2009). Dementia: From diagnosis to management - A functional approach. New York: Taylor & Francis.
Buiza, C., González, M.F., Facal, D., Martínez, V., Díaz, U., Etxaniz, A., Urdaneta, E. y Yanguas, J. (2009). Efficacy of cognitive training experiences in the elderly: Can technology help?. En VV.AA. Universal access in human computer interaction, pp. 324-333.
Deví, J. y Deus, J. (2004). Las demencias y la enfermedad de Alzheimer: Una aproximación práctica e interdisciplinar. Barcelona : Instituto Superior de Estudios Psicológicos.
Facal, D., & Mateos, R. (2023). Memory trajectories and critical windows for cognitive intervention. International Psychogeriatrics, 35(7), 323-325.
Feil, N. (2002). Validación: Un método para ayudar a las personas mayores desorientadas. Editorial Herder.
García-Soler, A., Buiza-Bueno, C., Vaca-Bermejo, R., y Ansorena Urchegi, X. (2014). Desarrollo de un instrumento de registro de implicación/engagement en la actividad para la observación sistemática de personas mayores con deterioro cognitivo. Revista Española de Geriatría y Gerontología 49, 65-68.
González Mas, R. (2000). Enfermedad de Alzheimer: clínica, tratamiento y rehabilitación. Barcelona: Masson.
Holland, C., Dravecz, N., Broughton, S., Barker, L., Bature, F., Clarke, C., ... & Davis, S. F. (2025). Interventions for Cognitive Frailty: developing a Delphi consensus with multidisciplinary and multisectoral experts. Frontiers in Aging Neuroscience, 17.
Lawton, M. P. y Rubinstein, R. L. (2000). Interventions in dementia care: Towards improving quality of life. New York:Springer Publishing Company.
Martínez, T. (2017). Evaluación de los servicios gerontológicos: un nuevo modelo basado en la Atención Centrada en la Persona. Revista Argentina de Gerontología y Geriatría , 31(3), 83-89.
Martínez, T., Martínez-Loredo, V., Cuesta, M., & Muñiz, J. (2019). Assessment of Person-Centered Care in Gerontology Services: A new tool for healthcare professionals. International Journal of Clinical and Health Psychology. doi: 10.1016/j.ijchp.2019.07.003
Pinazo-Clapés, C., Pinazo, S., Sales-Galán, A., Facal, D., Olivera Pueyo, J. (2021). Guía de actuación profesional ante síntomas psicológicos y conductuales. Madrid:Fundación PIlares.
Peña-Casanova, J. (1999). Las alteraciones psicológicas y del comportamiento en la enfermedad de Alzheimer. Definición, descripción, guias de intervención y consejos. Barcelona: Fundación La Caixa
Sánchez, A., Millán-Calenti, J.C., Lorenzo-López, L., y Maseda, A. (2013). Multisensory stimulation for people with dementia. A review of the literature. American Journal of Alzheimer and Others Dementias 28, 7-14.
Solé, C., Cifré, I., Celdrán, M., Gaspar, M., & Rodríguez, L. (2019). Contribuciones de la estimulación multisensorial (snoezelen) en personas mayores con demencia. Infancia y Psicología del Desarrollo, 2(1), 311-320.
Romero Brazo, M.J. (2010). Estimulación cognitiva en la enfermedad de Alzheimer: ejercicios prácticos. Jaén: Formación Alcalá.
Ruiz Sanchez-de León, J.M. (2012). Estimulación cognitiva en el envejecimiento sano, el deterioro cognitivo leve y las demencias: estrategias de intervención y consideraciones teóricas para la práctica clínica. Revista de Logopedia, Foniatría y Audiología 32, 57-66.
Sociedad Española de Psicogeriatría (2005). Consenso español en demencias. Disponible en http://www.sepsiq.org/file/Publicaciones/Consenso%20espa%C3%B1ol%20sobr…
Sociedad Española de Neurología (2002). Guías en demencias (Ed. revisada). Barcelona: Masson.
Strauss, C.J. (2005) Cómo hablar con un enfermo de Alzheimer: formas sencillas de comunicarse con un miembro de la familia o un amigo cuando hacemos una visita. Barcelona: Obelisco.
Villar, F. y Serrat, R. (2016). Hable con ellos: cuidados narrativos en el marco de una atención centrada en la persona. Revista Española de Geriatría y Gerontología, https://doi.org/10.1016/j.regg.2016.06.004
Weiner, M. F. y Lipton, A. M. (2005). Demencias : investigación, diagnóstico y tratamiento. Barcelona: Masson.
Yanguas, JJ., Buiza, C., González, MF. (2009). Programas de psicoestimulacion en demencias. En Fdez-Ballesteros, R. (Ed.). Psicologia de la Vejez. Una psicogerontología aplicada, pp. 187-2144.

Competencias básicas e xenerais

CB7 - Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de resolución de problemas en ámbitos novos ou pouco coñecidos dentro de contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo.
CB8 - Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir de unha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos.
CB9 - Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións e os coñecementos e razóns últimas que as sustentan a público especializados e non especializados dun modo claro e sen ambigüidades.

CG3 - Planificar, desenvolver e supervisar o proceso de avaliación psicogerontológica nos diferentes contextos e ámbitos de actuación.
CG4 - Deseñar, desenvolver, supervisar e avaliar plans e programas de intervención e tratamento psicoxerontolóxico en función da avaliación previa e das variables individuais, sociais e institucionais.
CG5 - Mostrar habilidades de comunicación interpersoal e de manexo das emocións axeitadas para unha interacción efectiva coas persoas maiores, familiares, coidadores e demais profesionais implicados na atención xerontolóxica.

Competencias transversais

CT2 - Mostrar un sentido crítico razoable, curiosidade intelectual e capacidade de argumentación sobre problemas complexos.
CT5 - Desenvolver a capacidade para traballar en grupo e solucionar problemas de forma cooperativa.

Competencias específicas

CE2 - Ser capaz de planificar e desenvolver unha avaliación utilizando os instrumentos e técnicas máis convenientes.
CE3 - Ser capaz de interpretar os resultados dunha avaliación e de facer un diagnóstico sobre as persoas e/ou situación avaliadas.
CE4 - Saber elaborar informes e comunicar os resultados das avaliacións con diferentes propósitos e para diferentes destinatarios.
CE5 - Saber planificar e desenvolver programas de intervención seleccionando os obxectivos, os procedementos e os instrumentos máis apropiados en función das características do problema e do contexto.
CE6 - Saber deseñar e desenvolver programas específicos relacionados cos trastornos psicolóxicos e os problemas sociais máis frecuentes en persoas maiores.
CE7 - Saber asesorar e intervir no ámbito familiar das persoas maiores tanto sas coma enfermas.
Saber deseñar Plans de Atención Personalizada de Persoas con Demencia.
Saber deseñar de tarefas cognitivas e protocolos innovadores que permitan abordar a intervención en situacións concretas.
Saber deseñar e implementar programas de prevención de trastornos conductuales en Persoas con Demencia

Abórdanse diferentes tipos de intervención específicamente desenvolvidas para o traballo con personas con demencia, a partir do modelo de atención centrada na persoa con demencia. Preténdese avaliar se os alumnos adquiriron as competencias de intervención con persoas con demencias a partir de: (1) a súa asistencia e participación nas clases e actividades do grupo, (2) o traballo de reflexión a partir das lecturas incluidas na bibliografía básica, (3) o traballo teórico-práctico de programación dunha intervención psicolóxica nun caso de demencia, (4) a observación das pautas de comunicación e conversación entre profesionais e persoas con demencias na práctica de campo visita ó Complexo Xerontolóxico A Veiga en Láncara (Lugo). Prevese por tanto o desenvolvemento de prácticas de campo compartida con outras materias do Máster, na perspectiva dunha actividade interdisciplinar que será abordada e valorada dende cada unha das asignaturas participantes.

- Participación nas clases e titorías (30%).
- Informe de traballos individuais ou en grupo (70%).

Para superar a materia, o estudantado debe asistir a un mínimo do 80% das horas docentes expositivas e do 80% das horas docentes interactivas. Tendo en conta a metodoloxía de ensinanza proposta, non é posible cursar a materia con dispensa por motivos académicos.

Na segunda oportunidade mantense o sistema de avaliación. O estudantado que non cumprira co mínimo de asistencia ó 80% das horas docentes expositivas e ó 80% das horas docentes interactivas, deberá de realizar un traballo complementario para superar a materia na segunda oportunidade, para o que deberá poñerse en contacto co docente coordinador da materia coa suficiente antelación.

O estudantado repetidor estará sometido ó réxime ordinario de asistencia e ó mesmo sistema de avaliación que o resto do estudantado.

Para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas será de aplicación o recollido na Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión de cualificacións. Respecto da realización fraudulenta de exercicios ou probas, a Normativa de avaliación do rendemento académico dos/as estudantes e de revisión de cualificación, Aprobada en Consello de Goberno o 15 de xuño de 2011 e modificada o 5 de abril de 2017-, indica que a realización fraudulenta dalgún exercicio ou proba esixida na implicará a cualificación de suspenso na convocatoria correspondente, con independencia do proceso disciplinario que se poida seguir contra o estudantado infractor. Considerarase fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de fontes accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e das fontes.

Ademáis das 24 horas de docencia presencial, a materia contempla 30 horas de docencia non presencial dirixida á preparación do traballo tutelado, e 21 horas de traballo autónomo.

Recoméndase a lectura crítica dos materiais da bibliografía básica, ademáis do intercambio de comunicación activa cos docentes da materia e cos profesionais de A Veiga durante a práctica de campo.
Recoméndase facer uso das titorias individualizadas co profesorado no horario de tutorías, que será indicado no inicio de curso.

ASISTENCIA A CLASE:
O programa da materia axústase ao especificado no Regulamento de asistencia a clase nas ensinanzas oficiais de grao e máster da Universidade de Santiago de Compostela, aprobado en Consello de Goberno con data do 25 de novembro de 2024.

CALIDADE FORMAL DOS TRABALLOS:
Na realización das prácticas e traballos seguiranse as normas APA -Publication Manual of the American Psychological Association (APA). 6ª ed. Washington: APA, 2011-, que se poden consultar no enlace: http://www.apastyle.org
Unha guía resumida en castelán pódese atopar na seguinte dirección: http://www.suagm.edu/umet/biblioteca/pdf/GuiaRevMarzo2012APA6taEd.pdf

PERSPECTIVA DE XÉNERO:
En atención a criterios de igualdade de xénero no ámbito universitario, recoméndase facer uso da linguaxe non sexista tanto no traballo cotiá de aula como nos traballos académicos encomendados. Pode obterse información ao respecto no enlace: https://pro-assets-usc.azureedge.net/cdn/ff/QKcBDjOX5QgeJQkeVe81BaV8Ho1…

RESPONSABILIDADE MEDIOAMBIENTAL:
Os traballos realizados polo alumnado entregaranse, preferentemente, a través da
aula virtual.

CORREO ELECTRÓNICO E FERRAMENTAS TECNOLÓXICAS DA USC:
Os/as estudantes deben empregar necesariamente o correo electrónico da USC (@ rai.usc.es) na súa comunicación co profesorado.
Os/as estudantes deben usar necesariamente Campus Virtual, Microsoft Office 365 incluíndo OneCloud e outras ferramentas proporcionadas polo profesorado e autorizadas como ferramentas institucionais pola universidade (Lifesize, etc.).

USO DO TELÉFONO MÓBIL E PROTECCIÓN DE DATOS: Non se pode usar o teléfono móbil, excepto cando se usa como ferramenta de traballo seguindo as instrucións dadas polo profesorado da materia, responsabilizando aos/as estudantes das consecuencias legais e académicas que poidan derivarse do seu uso inadecuado.
Ter en conta que o ensino-aprendizaxe (clases / titorías) é un proceso privado, enténdese privado como un proceso de comunicación e intercambio entre o profesor e os/as alumnos/as matriculados na materia. Cumprimento obrigatorio da normativa de protección de datos https://www.usc.gal/es/politica-privacidad-proteccion-datos.