A Función Titorial e a Orientación Académica

- Comprender os conceptos de orientación e de titoría e as súas relacións coa función docente.
- Valorar a importancia da orientación e a titoría no ensino.
- Sensibilizar ó profesorado da necesidade de participar activamente na orientación e titoría sistemática dos seus alumnos/as.
- Coñecer as principais referencias lexislativas relacionadas coa orientación e a titoría.
- Coñecer a organización e funcionamento dos servizos de orientación existentes na Comunidade Autónoma Galega.
- Comprender a organización e a estrutura do Plan de Acción Titorial para un centro de ensino.
- Delimitar as funcións, tarefas, contidos e destinatarios da intervención titorial.
- Analizar as actividades a desenvolver polo profesorado nas súas funcións titoriais.
- Coñecer algunhas técnicas e instrumentos de traballo a empregar na realización do labor titorial.
- Incorporar a perspectiva interseccional á función titorial e á orientación.

Dado que a titoría forma parte da actividade docente, é necesario que os/as profesionais se impliquen nas tarefas orientadoras e titoriais do centro educativo para acadar o desenvolvemento óptimo das súas funcións.
Baixo estas premisas, os contidos desta materia estrutúranse, desde as cuestións máis globais e teóricas ás máis específicas e prácticas.
Os núcleos de contidos serán os seguintes:
1. Aproximación aos conceptos de orientación e de titoría.
2. Relación da orientación coa educación e a titoría educativa e as súas funcións.
3. Orientación e titoría na normativa legal vixente.
4. Ámbitos da acción titorial.
5. Planificación da acción titorial

Os anteriores contidos abordaranse tendo en conta a perspectiva de xénero e as súas implicacións na orientación e titoría.

Bibliografía Básica:
Decreto 120 de 1998 [Consellería de Educación e Ordenación Universitaria], polo que se regula a orientación educativa e profesional na Comunidade Autónoma de Galicia. 27 de abril de 1998. DOG nº 79. https://www.xunta.gal/dog/Publicados/1998/19980427/AnuncioB71A_gl.html
Decreto 324 de 1996 [Consellería de Educación e Ordenación Universitaria], polo que se aproba o regulamento orgánico dos institutos de educación secundaria. 9 de agosto de 1996. DOG nº 156. https://www.xunta.gal/dog/Publicados/1996/19960809/Anuncio9002_gl.html
González, A. & Vélaz de Medrano, C. (2014). La Acción Tutorial en el sistema escolar. UNED.
Orde do 24 de xullo de 1998 [Consellería de Educación e Ordenación Universitaria], pola que se establece a organización e funcionamento da orientación educativa e profesional na Comunidade Autónoma de Galicia regulada polo Decreto 120/1998. 31 de xullo de 1998. DOG nº 147. https://www.xunta.gal/dog/Publicados/1998/19980731/Anuncio107CA_gl.html

Bibliografía Complementaria:
Álvarez, M. & Bisquerra, R. (2018). Orientación educativa: modelos, áreas, estrategias y recursos (2ª ed.). Wolters Kluwer.
Álvarez, R. J. (2014). Acción tutorial y orientación: aceptación, compromiso, valores: una propuesta de estilo para la intervención de tutores y orientadores. Desclée de Brouwer.
Boza, A., Sala, M., Ipland, J., Aguaded, Mª C., Fondón, M., Monescillo, M. & Méndez Garrido, J. M. (2001). Instrumentos y técnicas de acción tutorial. En Autores, Ser profesor, ser tutor. Orientación educativa para docentes (pp. 181-204). Hergué.
Cobos, A. (2022). Manual de orientación educativa. Teoría y práctica de la Psicopedagogía. Narcea.
Currás, C. (2001). A orientación educativa e profesional en Galicia. Revista Galega do Ensino, 32, 25-34. https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/183711.pdf
Expósito, J. (dir.) (2014). La acción tutorial en la educación actual. Síntesis.
Fernández-Batanero, J. Mª. (2020). Tareas de orientación y aprendizajes transversales. Innovación Educativa (30), 7-20. https://doi.org/10.15304/ie.30.7062
Fresco, X. E. & Segovia, A. (2000). La tutoría como elemento de la función docente. En Autores, La acción tutorial en el marco docente (pp. 5-8). Santiago de Compostela: Seminario Galego de Educación para a Paz. http://ageps.webs.uvigo.es/crasga/Accituto.pdf
González Pérez, A. & Solano, J. Mª. (2015). La función de tutoría: carta de navegación para tutores. Narcea.
González, I. (2009). La Orientación académica y profesional en clave de igualdad. CEE Participación Educativa, 11, 110-121. https://pdfs.semanticscholar.org/ca1d/6625d657ae3076aa91bb7a837265c840d…
Grañeras, M. & Parras, A. (coords.) (2009). Orientación educativa: fundamentos teóricos, modelos institucionales y nuevas perspectivas (2ª ed.). CIDE. https://diversidad.murciaeduca.es/orientamur/gestion/documentos/inv2008…
Ley Orgánica 3/2020 por la que se modifica la Ley Orgánica 2/2006, de 3 de mayo, de Educación. 30 de decembro de 2020. BOE nº 340. https://www.boe.es/eli/es/lo/2020/12/29/3/dof/spa/pdf
Martín, E. & Tirado, V. (1997). La orientación educativa: naturaleza y funciones. En Autores (Coords.), La orientación educativa y profesional en la educación secundaria (pp. 12-32). Horsori.
Martín-Ruiz, I., Barba-Quintero, Mª J., Lázaro-González, C., Cuenca-Aguilar, J. & Samaniego-García, E. (2022). Prevención de los problemas socioemocionales en los centros educativos: una propuesta de intervención psicoeducativa. Revista de Orientación Educativa AOSMA (31), 36-66. https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/8558466.pdf
Méndez, Mª J., Villar, M. & Permuy, A. (2017). La coeducación en el sistema educativo español: reflexiones y propuestas. Cooeducación: feminismo en acción, 2(7), 192-215. https://doi.org/10.17979/arief.2017.2.1.2011
Muro, M. (2007). Planificación de la acción tutorial. En L. Longás y N. Mollá (coords.), La escuela orientadora: la acción tutorial desde una perspectiva institucional (pp. 89-108). Narcea.
Pernas, B. & Vila, F. (2014). Orientación educativa sin sesgo de género antes de la Universidad. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte.
Prada, C. & Martínez, L. (1995). La acción tutorial desde la perspectiva de la colegialidad. En J. Fernández Sierra, El trabajo docente y psicopedagógico en educación secundaria (pp. 343-358). Aljibe.
Orde do 8 de setembro de 2021 [Consellería de Educación e Ordenación Universitaria], pola que se desenvolve o Decreto 229/2011, do 7 de decembro, polo que se regula a atención á diversidade do alumnado dos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia en que se imparten as ensinanzas establecidas na Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación. DOG nº 206. http://www.edu.xunta.gal/portal/sites/web/files/anunciog0598-211021-000…
Santana, L. E., Ruiz, V., & Trenta, M. (2023). Programa HEBE. Una propuesta de acción tutorial para 3.º y 4.º de Educación Secundaria Obligatoria. Pirámide.
Torego, J. C. (coord.) (2014). 8 ideas clave. La tutoría en los centros educativos. Graó.

WEBS
Educonvives 2025: http://www.edu.xunta.gal/portal/Educonvives.gal
Portal de Atención á Diversidade-Orientación da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia: https://www.edu.xunta.gal/portal/es/diversidadeorientacion
Recursos para a Orientación Educativa en internet: http://www.orientaeduc.com
Revista Española de Orientación y Psicopedagogía: https://revistas.uned.es/index.php/reop
Selección de blogs de Orientación Educativa e Titoría: http://orientapas.blogspot.com/2017/12/posiblemente-los-mejores-blogs-y…

COMPETENCIAS BÁSICAS E XERAIS
CG11. Desenvolver as funcións de titoría e orientación dos e das estudantes de maneira colexiada.
CG15. Informar e asesorar ás familias achega do proceso de ensino e aprendizaxe e sobre a orientación persoal, académica e profesional dúas seus fillos e fillas.
CB6. Posuír e comprender coñecementos que acheguen unha base ou oportunidade de ser orixinais non desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación.
CB7. Que os e as estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de resolución de problemas en contornas novas ou pouco coñecidas dentro de contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo.
CB8. Que os e as estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir dunha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dúas seus coñecementos e xuízos.
CB9. Que os e as estudantes saiban comunicar as súas conclusións e os coñecementos e razóns últimas que as sustentan a públicos especializados e non especializados dun modo claro e sen ambigüidades.
CB10. Que os e as estudantes posúan as habilidades de aprendizaxe que lles permitan continuar estudando dun modo que haberá de ser en gran medida autodirixido ou autónomo.

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS
CEG1. Coñecer as características dos e das estudantes, os seus contextos sociais e motivacións.
CEG7. Coñecer e aplicar recursos e estratexias de información, titoría e orientación académica e profesional.
CEG9. Participar na definición do proxecto educativo e nas actividades xerais do centro atendendo a criterios de mellora da calidade, atención á diversidade, prevención de problemas de aprendizaxe e convivencia.
CEG10. Relacionar a educación co medio e comprender a función educadora da familia e a comunidade, tanto na adquisición de competencias e aprendizaxes como na educación no respecto dos dereitos e liberdades, na igualdade de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres e na igualdade de trato e non discriminación das persoas con discapacidade ou en calquera outra circunstancia persoal ou social que poida supor un risco para a súa inclusión social e escolar.

Tratarase de estimular a participación activa dos alumnos e alumnas por medio de actividades que posibiliten a reflexión (individual ou colectiva) e o traballo en equipo, así como a análise e aplicación dos temas tratados a través da realización de actividades e supostos prácticos sobre as tarefas a desempeñar na titoría.

A metodoloxía da ensinanza combinará:
1.- Exposicións realizadas polo profesorado dos contidos fundamentais de cada unidade temática, seguidas de debates dirixidos a unha maior clarificación e axuste terminolóxico e relacional.

2.- Actividade práctica orientada á planificación de actividades de orientación e titoría para contextos educativos determinados. Realizaranse en sesións interactivas de seminario nas que o alumnado traballará en grupo e interactivamente os contidos correspondentes a partir da análise de documentos, manexo de técnicas e instrumentos, e resolución de situacións prácticas. O alumnado disporá con antelación das indicacións e materiais para ir realizando as tarefas prácticas segundo o programado. Recoméndase que cada equipo de traballo dispoña polo menos dun dispositivo electrónico para poder desenvolver as tarefas encomendadas.
As actividades de traballo autónomo inclúen, basicamente, o estudo individual do material bibliográfico básico e complementario que se indique, e a realización das actividades sinaladas polo propio equipo de traballo para as sucesivas sesións interactivas.

No desenvolvemento da materia utilizarase a plataforma virtual da USC como contorna de apoio asíncrono ao proceso de ensino-aprendizaxe, podendo atopar na aula virtual os seguintes elementos:
- Repositorio de materiais de consulta e de estudo: documentos bibliográficos de apoio, temario exposto nas clases expositivas, instrucións e recursos de apoio para a elaboración das actividades prácticas a desenvolver nas sesións interactivas, e aqueloutros recursos necesarios para o seguimento da materia por parte de todo o alumnado (en réxime ordinario ou con dispensa de asistencia).
- Ferramentas de comunicación co alumnado, tanto individual como grupal: empregaranse a mensaxería e os foros, principalmente.
- Espazo de entrega/realización de tarefas programadas para a realización grupal e/ou individual: de ser o caso, a entrega/realización de actividades prácticas programadas e aqueloutras actividades que se poidan establecer (exercicios prácticos, actividades de avaliación, etc.), podería apoiarse na aula virtual.

De ser o caso, na materia poderase contemplar a posibilidade de desenvolver, cando menos, unha práctica de campo compartida con outras materias do curso (visitas, encontros con profesionais, celebración de conmemoracións) na perspectiva dunha práctica interdisciplinar que será abordada e valorada desde cada unha das materias participantes.

A avaliación terá en conta os seguintes aspectos:
1. Asistencia e implicación nas distintas sesións da materia (requisito para proceder á avaliación).
2. Elaboración e entrega das actividades prácticas en grupo solicitadas polo profesorado (tres prácticas, 60% na nota final): P1. Somos titores/as (0,75 puntos); P2. Perfil do titor/a (0,75 puntos); P3. Planificación da titoría (4,5 puntos). En todas elas terase en conta como criterios de avaliación o nivel de logro dos obxectivos de cada actividade e en relación coa adecuación (aspectos formais e de contido) e suficiencia das realizacións do alumnado.
3. Unha proba individual na que se valorarán os contidos da materia e que se realizará nas datas sinaladas no calendario oficial de exames (40% na nota final). Non se cambiará a data da proba a ningún estudante, salvo nos casos contemplados na Normativa sobre Avaliación do Rendemento Académico da USC ou outras situacións sobrevidas e reguladas pola USC.

Será preciso superar todas as partes (prácticas e proba individual) para aprobar a materia.

Os traballos deberán ser orixinais. Calquera traballo copiado suporá o suspenso da materia na correspondente edición da convocatoria. Para efectos avaliativos, un mesmo traballo non pode ser empregado para varias materias, salvo que se programasen de forma coordinada.

Para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas será de aplicación o recollido na Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión de cualificacións.

Así mesmo, na realización dos traballos/prácticas seguiranse as normas APA -Publication Manual of the American Psychological Association (APA). 7ª ed. Washington: APA, 2019-, que se poden consultar no seguinte enlace: https://apastyle.apa.org

Datas de exames: no calendario oficial.


DISPENSA DE ASISTENCIA
O alumnado con dispensa de asistencia a clase concedida (Instrución 1/2017, da Secretaría Xeral) será avaliado co mesmo sistema de avaliación que o resto de alumnado. Unha vez concedida dispénsaa o alumno ou a alumna debe pórse en contacto co profesorado para establecer un plan de seguimento.

XULLO
O alumnado, de ser o caso, deberá superar as partes pendentes da materia (entrega de traballos prácticos e/ou proba individual).

Actividades presenciais: 17,5 horas
Repartidas en:
•Clases expositivas: 7,5 horas
•Clases interactivas: 10 horas

Traballo persoal do estudante: 42´5 horas
Repartidas en:
•Estudo 22 horas
•Lecturas recomendadas: 20´5 horas

• Asistencia regular ás clases expositivas e interactivas, ou, de ser o caso, seguimento regular da materia a través da aula virtual.
• Apoio na titoría presencial/virtual de xeito regular.
• Consulta e estudo dos materiais recomendados polo profesorado da materia.
• Realización e participación activa nas actividades prácticas.
• Traballo do alumno/a dun modo progresivo para acadar a comprensión da materia.

ASISTENCIA A CLASE
O Máster ofertarase exclusivamente en formato presencial. A asistencia mínima a clases establécese con carácter xeral no 80% do horario de cada materia, e se considerará requisito preceptivo para presentarse a calquera das convocatorias ou oportunidades de avaliación previstas na planificación académica do curso. Non se computarán como tales as inasistencias que respondan ás “causas xustificadas” recollidas no apartado 3 da Normativa de asistencia a clases da USC (Acordo do Consello de Goberno de 25 de marzo de 2010) (https://minerva.usc.es/xmlui/bitstream/10347/13189/1/XA0830.PDF).

A dispensa da asistencia á clase ante determinadas circunstancias (instrución num. 1/2017 da Secretaría Xeral da USC), non poderá ser aplicada ás clases interactivas onde se desenvolvan actividades prácticas que requiran da presencia do alumnado.

Para facilitar un axeitado desenvolvemento da docencia nesta e noutras materias, é conveniente que respectemos os horarios de entrada e saída da aula. En consecuencia, por razóns organizativas e de respecto aos demais, espérase de todas/os que fagamos o esforzo de ser puntuais.
Queda restrinxido o uso de teléfono móbil na aula ao seu emprego como instrumento de traballo seguindo as indicacións dadas polos docentes, responsabilizándose ao alumnado das consecuencias legais e académicas que podan derivarse dun emprego non axeitado do mesmo.

RESPONSABILIDADE MEDIOAMBIENTAL
En relación cos traballos persoais ou de grupo que se realicen para a materia, todos serán entregados en formato dixital.


PERSPECTIVA DE XÉNERO
En atención a criterios de igualdade de xénero no ámbito universitario, recoméndase facer uso da linguaxe non sexista tanto no traballo cotián de aula como nos traballos académicos encomendados. Pode obterse información ao respecto no enlace: https://pro-assets-usc.azureedge.net/cdn/ff/QKcBDjOX5QgeJQkeVe81BaV8Ho1…

Tamén se utilizarán outras medidas para aplicar o enfoque de xénero na docencia das prácticas, tales como o recoñecemento e consideración das situacións particulares das alumnas, a promoción dun clima de interaccións igualitario, a organización paritaria de grupos sempre que sexa posible, a visibilización das achegas científicas e técnicas das mulleres na materia e das propias alumnas e a introdución do xénero como categoría de análise dos traballos do alumnado.

PROTECCIÓN DE DATOS
Será obrigatorio cumprir coa normativa vixente na USC para a protección de datos (https://www.usc.gal/es/politica-privacidad-proteccion-datos).

COMUNICACIÓN
O alumnado deberá empregar necesariamente o correo electrónico da USC (@rai.usc.es) na súa comunicación co profesorado.
Horario de titorías do profesorado: exposto nos despachos, na aula virtual e na páxina web da Facultade.
Será obrigatorio o uso das ferramentas tecnolóxicas institucionais: Campus Virtual, Microsoft Office 365 e outras facilitadas pola Facultade e autorizadas como ferramentas institucionais pola Universidade.
O proceso de ensino-aprendizaxe (clases/titorías) é privado, entendendo como tal un proceso de comunicación e intercambio entre os docentes e o alumnado matriculado na materia.

GUÍA PRÁCTICA DO ESTUDANTADO
Recoméndase consultar a Guía Práctica do Estudantado, que contén referencias ás programacións, avaliacións, etc. accesible na páxina: https://assets.usc.gal/sites/default/files/paragraphs/moreinfo/2020-10/…



PLAXIO E USO INDEBIDO DAS TECNOLOXÍAS NA REALIZACIÓN DE TAREFAS OU PROBAS
Para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas será de aplicación o recollido na Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión de cualificacións.