Créditos ECTS Créditos ECTS: 6
Horas ECTS Criterios/Memorias Traballo do Alumno/a ECTS: 99 Horas de Titorías: 3 Clase Expositiva: 24 Clase Interactiva: 24 Total: 150
Linguas de uso Castelán, Galego
Tipo: Materia Ordinaria Grao RD 1393/2007 - 822/2021
Departamentos: Zooloxía, Xenética e Antropoloxía Física
Áreas: Zooloxía
Centro Escola Politécnica Superior de Enxeñaría
Convocatoria: Segundo semestre
Docencia: Con docencia
Matrícula: Matriculable
- Dispoñer dunha base de principios zoolóxicos fundamentais.
- Coñecer a morfoloxía e sistemática dos principais grupos zoolóxicos de interese forestal.
- Coñecer diferentes aspectos acerca da bioloxía dos principais grupos zoolóxicos de interese forestal.
- Coñecer e usar diferentes técnicas do estudo zoolóxico, como mostraxe, preparación e conservación do material capturado, e a identificación da fauna forestal, principalmente insectos.
A memoria do título contempla para esta materia os seguintes contidos:
- Principios zoolóxicos básicos: morfoloxía e sistemática. Modelos de organización animal.
- Diversidade zoolóxica: principais características morfolóxicas e aspectos máis relevantes da bioloxía dos grupos animais máis representativos (tanto terrestres como doceacuícolas) do medio forestal: Poríferos, Cnidarios, Platelmintos, Rotíferos, Nematodos, Moluscos, Anélidos, Artrópodos e Cordados.
- Entomoloxía forestal.
- Técnicas de estudo zoolóxico: mostraxe, conservación e identificación.
Estes contidos desenvolveranse nas clases expositivas (teoría e seminarios) e interactivas (prácticas de laboratorio e de campo), de acordo co seguinte temario:
TEORÍA (24 h presenciais / 36 h non presenciais / 18 h preparación exame)
1.- Concepto de Zooloxía. Historia e obxectivos da Zooloxía. Concepto de animal. Evolución biolóxica. Concepto de especie. Clasificación zoolóxica: Taxonomía e Sistemática. Categorías taxonómicas e regras de nomenclatura zoolóxica. 30 min.
2.- Filos Poríferos e Cnidarios: caracteres xerais e tipos de organización. Poríferos e Cnidarios de auga doce. 1 h.
3.- Acelomados: Filo Platelmintos. Diagnose e caracteres xerais. Clasificación e exemplos de ciclos vitais. 1 h.
4.- Pseudocelomados: definición e caracteres xerais. Filo Rotíferos: caracteres xerais e ciclos de vida. Filo Nematodos: estudo da súa organización. Nematodos fitófagos. 1 h y 30 min.
5.- Celomados: Filo Moluscos. Caracteres xerais e clasificación. Estudo da organización, reprodución e desenvolvemento de Gasterópodos. Organización de Bivalvos. 2 h.
6.- Filo Anélidos: caracteres xerais e clasificación. Estudo da organización, reprodución e desenvolvemento de Oligoquetos e Hirudíneos. 2 h.
7.- Filo Artrópodos: definición. Clasificación dos artrópodos. Caracteres xerais. 2 h.
8.- Quelicerados: caracteres xerais e clasificación. Estudo da organización de Arácnidos. 2 h.
9.- Crustáceos: caracteres xerais e clasificación. Idea dos Branquiópodos e Maxilópodos (Ostrácodos e Copépodos) de auga doce. Malacostráceos (Isópodos e Decápodos) doceacuícolas e terrestres. 2 h.
10.- Miriápodos: definición, caracteres xerais e clasificación. 30 min.
11.- Hexápodos: caracteres xerais da súa organización externa e interna. Bioloxía. Clasificación. Clases Colémbolos, Proturos e Dipluros. Caracteres xerais. 1 h y 30 min.
12.- Insectos Exopterigotas: Efemerópteros, Odonatos, Ortópteros, Isópteros, Plecópteros, Tisanópteros, Homópteros e Heterópteros. Caracteres xerais e bioloxía. Principais familias de interese forestal. 1 h.
13.- Insectos Endopterigotas: Coleópteros, Himenópteros, Tricópteros, Lepidópteros e Dípteros. Caracteres xerais. Bioloxía e ciclos de vida. Principais familias de interese forestal. 1 h.
14.- Filo Cordados: definición e caracteres xerais. Orixe dos cordados. Clasificación. Caracteres xerais dos Vertebrados. Clasificación. Caracteres xerais de Agnatos. 2 h.
15.- Gnatostomados: diagnose. Condrictios e Osteictios: caracteres xerais e clasificación. A vida na auga: adaptacións estruturais e funcionais dos peixes. Estudo dos Osteictios de augas continentais. 1 h.
16.- Orixe dos Tetrápodos e adaptacións ao medio terrestre. Anfibios: caracteres xerais e estudo da súa organización. Clasificación. Reprodución e desenvolvemento. 45 min.
17.- Réptiles: caracteres xerais e clasificación. Bioloxía. 45 min.
18.- Aves: orixe. Caracteres xerais. Organización externa e interna. Clasificación. Bioloxía. Aves insectívoras. 45 min.
19.- Mamíferos: orixe. Caracteres xerais. Adaptacións estruturais e funcionais dos mamíferos. Clasificación. Reprodución e desenvolvemento. 45 min.
SEMINARIOS (3 h presenciais / 4 h non presenciais / 2 h preparación exame)
1.- Morfoloxía e Embrioloxía animal: simetría, metamería e cefalización. O proceso reprodutor, tipos de ovo e desenvolvemento embrionario. Cavidades corporais: acelomados, pseudocelomados e celomados. 2 h.
2.- Técnicas de estudo zoolóxico: mostraxe, conservación e identificación da fauna forestal, principalmente insectos. 1h.
PRÁCTICAS DE LABORATORIO (16 h presenciais / 20 h non presenciais -realización informes e cuestinarios-)
1.- Morfoloxía de Poríferos, Cnidarios, Platelmintos, Rotíferos e Nematodos. 2 h.
2.- Morfoloxía e diversidade de Moluscos Gasterópodos e Bivalvos. 1 h y 30 min.
3.- Morfoloxía e diversidade de Anélidos Oligoquetos e Hirudíneos. Disección dun oligoqueto (miñoca de terra). 1 h y 30 min.
4.- Morfoloxía e diversidade de Quelicerados. 2 h.
5.- Morfoloxía e diversidade de Crustáceos. Disección dun Decápodo (cangrexo de río). 2 h.
6.- Morfoloxía e diversidade de Miriápodos. 1 h.
7.- Morfoloxía e diversidade de Hexápodos. 2 h.
8.- Morfoloxía e diversidade de Agnatos, Condrictios, Osteictios, Anfibios e Réptiles. 2 h.
9.- Morfoloxía e diversidade de Aves e Mamíferos. 2 h.
PRÁCTICA DE CAMPO (5 h presenciais / 15 h non presenciais -realización colección faunística-)
Recoñecemento, observación en vivo e captura dos principais grupos animais con presenza forestal no seu medio ambiente (tanto doceacuícola como terrestre). 5 h.
Básica
- HICKMAN, C.P.; KEEN, S.L.; EISENHOUR, D.J.; LARSON, A. y l'ANSON, H., 2021. Principios integrales de Zoología (18ª Edición). Edra (Servet), Zaragoza.
- HICKMAN, C.; KEEN, S.L.; EISENHOUR, D.J.; LARSON, A. y l'ANSON, H., 2020. Integrated Principles of Zoology (18ª Edición). McGrawHill, New York.
Complementaria
- BARRIENTOS, J.A. (coordinador), 2004. Curso práctico de Entomología. Manuals Univ. Autónoma Barcelona, 41.
- BRUSCA, R.C. e BRUSCA, G.J., 2005. Invertebrados (2ª edición). McGraw Hill-Interamericana, Madrid.
- BRUSCA, R.C.; MOORE, W. y SHUSTER, S.M., 2016. Invertebrates (3ª edición). Sinauer Ass., Oxford University Press.
- DE LA FUENTE, J.A., 1994. Zoología de Artrópodos. Interamericana-McGraw Hill, Madrid.
- DE LIÑÁN, C. (coordinador), 1998. Entomología agroforestal. Insectos y ácaros que dañan montes, cultivos y jardines. Agrotécnicas, Madrid.
- DÍAZ, J.A. e SANTOS, T., 1998. Zoología. Aproximación evolutiva a la diversidad y organización de los animales. Síntesis, Madrid.
- GULLAN, P.J. e CRANSTON, P.S., 2000. The insects. An outline of Entomology. Blackwell Science, Oxford.
- KARDONG, K.V., 2007. Vertebrados. Anatomía comparada, función, evolución (4ª edición). McGraw Hill-Interamericana, Madrid.
- RUPPERT, E. e BARNES, R., 1996. Zoología de los Invertebrados (6ª edición). McGraw Hill-Interamericana, Madrid.
- TELLERÍA, J.L., 1991. Zoología evolutiva de los Vertebrados. Síntesis, Madrid.
Nesta materia o alumnado adquirirá ou practicará una serie de competencias xenéricas, desexables en calquera titulación universitaria, e específicas, propias da enxeñaría en xeral ou da enxeñaría forestal en particular. Dentro do cadro de competencias que se deseñou para a titulación, traballaranse as seguintes:
Competencias básicas e xerais:
• CG1 - Capacidade para comprender os fundamentos biolóxicos, químicos, físicos, matemáticos e dos sistemas de representación necesarios para o desenvolvimento da actividade profesional, así como para identificar os diferentes elementos bióticos e físicos do medio forestal e os recursos naturais renovables susceptibles de protección, conservación e aproveitamentos no ámbito forestal.
• CG8 - Capacidade para xestionar e protexer as poboacións de fauna forestal, con especial énfase nas de carácter cinexético e piscícola.
Competencias transversais:
• CT1 - Capacidade de análise e síntese.
• CT2 - Capacidade para o razoamento e a argumentación.
• CT3 - Capacidade de traballo individual con actitude de autocrítica.
• CT5 - Capacidade para obter información adecuada, diversa e actualizada.
• CT6 - Capacidade para elaborar e presentar un texto organizado e comprensible.
• CT8 - Compromiso de veracidade da información que ofrece aos demais.
• CT11 - Utilización de información en lingua estranxeira.
• CT12 - Capacidade para resolver problemas mediante a aplicación integrada dos seus coñecementos.
Competencias específicas:
• CECF2 - Capacidade para coñecer, comprender e usar os principios de Zooloxía e Entomoloxía Forestais.
DOCENCIA PRESENCIAL
Expositiva
- Clases expositivas: competencias traballadas CG1, CG8, CT1, CT2 e CECF2.
2 horas de teoría por semana. Cada semana dedicarase ao estudo dun determinado grupo de animais.
As explicacións orais apóianse con proxeccións de esquemas, fotografías e vídeos dos animais (algúns en inglés) que se estudan nese momento.
Interactiva
- Prácticas de laboratorio: competencias traballadas CG1, CT2, CT3 e CECF2.
Cada semana, con posterioridade ás 2 clases teóricas correspondentes a cada grupo zoológico, os alumnos observarán e estudarán no laboratorio exemplares representativos de devandito grupo de animais. Como guía para o traballo no laboratorio, o alumnado disporá de guións de prácticas.
- Práctica de campo: competencias traballadas CG1 e CECF2.
Na práctica de campo visitarase unha zona que presente diferentes hábitats, onde se poidan utilizar diferentes técnicas de mostraxe, tanto de fauna doceacuícola como de fauna terrestre. Ademais de recoñecer e observar os animais no seu medio natural, procederase á mostraxe directa con diversos utensilios e á colocación de trampas para capturar unha representación dos diferentes grupos con presenza forestal.
- Tutorías en grupo: competencias traballadas CT1, CT2 e CT3.
Utilizaranse para facer un seguimento aos alumnos en relación, principalmente, coa realización dos traballos do curso (informes e cuestionarios das prácticas e colección faunística).
Ademais, resolveranse todas as cuestións que os alumnos poidan expor.
TRABALLO NON PRESENCIAL
- Informes e cuestionarios de prácticas: competencias traballadas CT1, CT2, CT3, CT5, CT6, CT8 e CT11.
Cada semana e con posterioridade a cada sesión de laboratorio, o alumnado deberá realizar individualmente, ben un cuestionario (previamente subido á aula virtual), ou ben un informe da práctica (que deberá enviarse a través da aula Virtual). O prazo finalizará o día da seguinte sesión de laboratorio.
- Colección faunística: competencias traballadas CG1, CT2, CT3, CT8, CT12 e CECF2.
Nas semanas seguintes á práctica de campo cada alumno debe realizar unha colección de animais invertebrados presentes no medio forestal, composta como mínimo por 15 taxones diferentes. Será obrigatorio presentar dita colección ao final do curso académico, seguindo as pautas marcadas durante o mesmo; a presentación da colección levaráse a cabo individualmente e o alumnado debe coñecer e identificar de visu os grupos zoológicos que presente.
Ao alumnado facilitaráselle o material necesario (bolsas, frascos, tubos, alcol, pinzas…) para poder levar a cabo e presentar a colección. Ademais, para separar e identificar o material capturado, porase á súa disposición e á súa conveniencia un laboratorio de Zoología equipado con todo o material necesario.
No Campus virtual, como apoio a todas as actividades docentes do curso, o alumnado disporá de todo o material proxectado na aula durante a docencia expositiva, das claves de identificación dos diferentes grupos faunísticos utilizadas nas prácticas de laboratorio, así como de toda a información acerca da materia.
Tamén disporá de diferente material audiovisual e ligazóns a vídeos de You Tube dos diferentes grupos animais, maioritariamente en inglés, para que o alumnado, ademais, habitúese ao manexo do idioma.
A avaliación será continua e a cualificación final será o resultado da suma das ponderacións das seguintes actividades:
- Asistencia e participación nas clases teóricas, seminarios e titorías en grupos reducidos (5%)
- Exame final de teoría (60%): competencias CG1, CG8, CT1, CT2, CT5, CT11, CT12 e CECF2. Este exame será presencial e constará de varias partes (preguntas test, preguntas curtas e debuxos para interpretar ou realizar) e para superalo débese alcanzar, polo menos, a cualificación de 5 sobre 10; nota mínima para valorar e ter en conta o resto das actividades na cualificación final da materia.
Para os casos de realización fraudulenta de exercicios ou probas será de aplicación o recolleito na “Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión de cualificacións”.
- Aproveitamento das prácticas de laboratorio e da práctica de campo (5%): competencias CG1, CG8 y CECF2. A realización de TODAS as prácticas de laboratorio e a práctica de campo é obrigatoria para aprobar a materia. De non ser así, será necesario superar un exame de prácticas.
- Realización e presentación da colección de fauna invertebrada forestal (10%): competencias CG1, CT2, CT3, CT12 e CECF2. Se os estudantes non superan a materia na convocatoria ordinaria e non acadan a nota máxima na colección, poderán presentar outra diferente na oportunidades de recuperación.
- Informes e cuestionarios de prácticas de laboratorio (20%): competencias CG1, CT1, CT3, CT5, CT6, CT11 e CECF2. A puntuación acadada na oportunidade ordinaria será a mesma na oportunidade de recuperación; non hai posibilidade repetir os cuestionarios nin de achegar novos informes.
Orixinalidade dos traballos presentados
Na realización dos informes das prácticas de laboratorio deben seguirse certas normas:
Na reprodución literal de texto e/ou figuras tomadas dun libro ou unha páxina web debe referenciarse correctamente a fonte orixinal. De non ser así, considerarase que se está realizando un plaxio (acción e efecto de copiar no substancial obras alleas, dándoas como propias).
Tamén se considerará plaxio se a copia faise doutro compañeiro/a, ou se entrega un informe escrito por outra persoa, facéndose pasar como autor/a de o mesmo.
A detección de calquera destas formas de plaxio supoñerá que devandito informe considérese nulo. Ademais, se o plaxio é reiterado supoñerá a nulidade da cualificación correspondente aos informes das prácticas de laboratorio na nota final.
Alumnos repetidores
No caso de que un alumno non supere a materia nalgunha das dúas convocatorias do presente curso académico, non se gardará a cualificación das diferentes actividades para cursos posteriores, debéndoas repetir todas (as prácticas, os informes e cuestionarios de prácticas e a colección).
Dispensa de asistencia
Non se contempla a dispensa de asistencia ás sesións correspondentes á docencia presencial interactiva.
- Horas presenciais:
24 h teoría + 3 h seminarios + 16 h prácticas de laboratorio + 5 h práctica de campo + 3 h tutorías = 51 h.
- Horas non presenciais (traballo autónomo):
40 h estudo e recollida información clases teoría e seminarios + 20 h preparación exame teoría e colección = 60 h.
- Realización de traballos fóra do horario académico:
15 h realización colección faunística + 20 h realización informes e cuestionarios de prácticas = 35 h.
- Horas de avaliación:
3 h y 30 min exame de teoría + 30 min exame da colección = 4 h.
Volume total do traballo: 150 h.
A primeira recomendación é asistir ás clases de teoría e, por suposto, ás clases prácticas (obrigatorias de todas formas).
Ademais, é importante participar activamente nas sesións de laboratorio e observar e manipular con atención e "curiosidade" o material zoológico dispoñible. Ademais, é útil tomar notas sobre o observado, así como facer esquemas ou sacar fotografías, para a elaboración dos informes de prácticas.
É importante, tamén, participar nas clases de teoría e preguntar calquera dúbida que se lle poida presentar ao alumno. Á súa vez, é interesante que o alumno intente razoar e contestar ás preguntas realizadas pola profesora na clase.
Cómpre que o alumno utilice o tempo das titorías, ao longo de todo o curso, para realizar calquera consulta relacionada coa materia.
Por último, pero non menos importante, é aconsellable consultar a bibliografía recomendada e o material dispoñible no campus virtual.
Adolfo Manuel Outeiro Rodriguez
Coordinador/a- Departamento
- Zooloxía, Xenética e Antropoloxía Física
- Área
- Zooloxía
- Correo electrónico
- adolfo.outeiro [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Titular de Universidade
Maria Paz Ondina Navarret
- Departamento
- Zooloxía, Xenética e Antropoloxía Física
- Área
- Zooloxía
- Correo electrónico
- mapaz.ondina [at] usc.es
- Categoría
- Profesor/a: Titular de Universidade