Fundamentos históricos e teóricos da Enfermaría

1. Identificar, integrar e relacionar o concepto de saúde e coidados, dende unha perspectiva histórica, para comprender a evolución dos coidados de enfermaría.
2. Comprender dende unha perspectiva ontolóxica e epistemolóxica, a evolución dos conceptos centrais que conforman a disciplina de enfermaría, así como os modelos teóricos máis relevantes, aplicando a metodoloxía científica no proceso asistencial e elaborando os correspondentes plans asistenciais.
3. Coñecer e aplicar os principios que sustentan a atención integral de enfermaría.
4. Aplicar a lexislación aplicable e o código ético e deontolóxico da enfermaría española, inspirado no código europeo de ética e deontoloxía da enfermaría. Presta atención, garantindo o dereito á dignidade, á intimidade, á intimidade, á confidencialidade e á capacidade de decisión do paciente e da familia.
5. Individualizar a atención tendo en conta a idade, o xénero, as diferenzas culturais, o grupo étnico, as crenzas e os valores.
6. Basear as intervencións de enfermaría na evidencia científica e nos medios dispoñibles.
7. Desenvolver aquelas habilidades de aprendizaxe necesarias para emprender estudos posteriores cun alto grao de autonomía.

Bloque I. Introdución aos fundamentos históricos e teóricos da profesión.
Tema 1. Introdución á historia e á ciencia da enfermaría. Enfermería profesional. Funcións e competencias da enfermaría.
Tema 2. Ontoloxía da disciplina de enfermaría: a persoa, medio ambiente, concepto de saúde, coidados de enfermaría.
Tema 3. Epistemoloxía da disciplina de enfermaría

Bloque II. Historia da enfermaría.
Tema 4. Etapa doméstica de coidados.
Tema 5. Etapa vocacional de coidados.
Tema 6. Fase técnica da atención.
Tema 7. Etapa profesional dos coidados de enfermaría. Evolución ao estado actual da profesión.

Bloque III. A historia da enfermaría en España e en Galicia.
Tema 8. A profesión de enfermería en España.
Tema 9. A profesión de enfermería en Galicia. O camiño de Santiago.
Tema 10. Profesionais destacadas: Isabel Zendal Gómez, Elvira López Mourín.
Tema 11. Institucións e sociedades de enfermaría máis relevantes.

Bloque IV. Modelos e teorías.
Tema 12. Modelo biomédico, modelo de enfermería ou holístico.
Tema 13. Modelos de enfermaría considerando o papel da enfermaría: Modelos naturalistas, Modelos de substitución ou axuda, Modelos de interrelación.
Tema 14. Teóricos máis representativos dos coidados de enfermaría: Florence Nightingale, Virginia Henderson, Dorothea Orem, Hildegard Peplau, Callista Roy, Martha E. Rogers, Myra Levine, Marjory Gordon.
Tema 15. Modelos culturais: Madeleine Leininger, Larry Purnell, Rachel Spector, Campinha-Bacote.

BLOQUES I, II Y III
Lectura obrigatoria:
- Siles González J. Historia de la Enfermería. Alicante, Aguaclara, 1999.

Lectura recomendada:
- Bermello López, L., Pego Pérez, E. R., & Rodríguez Pérez, I. (2023). Elvira López Mourín: enfermera pionera, participó en el primer vuelo sanitario en España en 1922. In Feminismo en la línea del tiempo, desde las (in) visibilidades al concepto de felicidad (pp. 432-456). Dykinson.
- Campos Villar, C., & Pego Pérez, E.R. Las nodrizas del Hospital Real de Santiago de Compostela entre 1803 y 1808. Invest. Educ. Enferm. 2023; 42(2):e03
Deben, C. El Hospital De Los Reyes Católicos En La Historia De Santiago. Ed: Everest, D. L. 1968.
- Donahue M. Historia de la Enfermería, Barcelona; Doyma; 1987.
- Eseverri Chaverri, C. Historia de la Enfermería española e hispanoamericana, Madrid; Ed.
Universitas, S.A. ; 1995.
- García Barrios, Calvo Charro. Historia de la Enfermería, Malaga: Secretariado de Publicaciones
e Intercambio Científico de la Universidad de Málaga; 1996.
- Hernández Conesa, J. M.ª. Un Análisis Histórico de los Cuidados de Enfermería, Madrid:
Interamericana McGraw – Hill; 1995.
- Hernández Martín, F. Historia de la Enfermería en España, Madrid: Síntesis; 1996.
- Mazzeo, Tilar J. Los niños de Irena; Mexico; Aguilas; 2017.
- Nigtingale F. Notas sobre Enfermería. Qué es y qué no es, Barcelona: Salvat; 1.990.
- Pego Pérez, E.R., Rodríguez Pérez, I., & Bermello López, M.L. (2024). La Cruz Roja española en la profesionalización enfermera entre 1912 y 1939. Revista Ene de Enfermería, 18(1).
- Pego Pérez, E.R., Rodríguez Pérez, I., & Bermello López, L. (2024). El techo de cristal de las enfermeras desde una perspectiva feminista. Dykinson.
- Pego Pérez, E.R., Rodríguez Pérez, I., & Bermello López, M.L. (2023). La profesión enfermera en el ejército y en la aeronáutica española (1855-1931). Revista Ene de Enfermería, 17(3).
- Pego-Pérez, E. R., Rodríguez-Pérez, I., & Bermello-López, M. (2023). Curso y final de la vida profesional de Elvira López Mourín. Ene, 17(1).
- Pego Pérez, E. R., Fernández Rodríguez, I., Del Río Nieto, M.C., & Iglesias Barreira, R. (2022). Satisfacción del profesorado del Grado en Enfermería con el proceso de convergencia del Espacio Europeo de Educación Superior en España. Revista Ene de Enfermería, 16(3).
- Prats et al. Diccionario de Historia, Madrid, Anaya, 1986.
- Vázque Gallego, Jesús. Los hospitales del camino francés en Galicia. Sada (A Coruña) Edicións do Castro; 2001
- Villares,R. Historia de Galicia, Vigo, Galaxia; 2004.

BLOQUE IV.
- Benavent Garcés et al. Fundamentos de Enfermería, 2ª ed. Madrid: Difusión Avances de Enfermaría; 2003
- Berman et al. et al. Fundamentos de Enfermería. Conceptos, proceso y práctica, 8ª ed. (2 vol.). Madrid: Pearson; 2008.
- Castell, A. Conceptos de Enfermería. Madrid: UNED. 1980
- Fernandez Ferrin, C. Enfermería Fundamental. Barcelona: Masson. 1995.
- Henderson V. La naturaleza de la enfermería. Reflexiones 25 después. Madrid: Interamericana. 1994.
- Henderson V. Nite. Enfermería Teoría y Práctica. México: Prensa Médica Mexicana. 1987.
- Hernández Garre et al. et al. Fundamentos Teóricos de Enfermería. Teorías y Modelos, 1ª ed. Murcia: DM; 2010.
- Kozier. Enfermería Fundamental. Concepto. Procesos y Practicas. Madrid: Interamericana. 1993.
- Marriner-Tomey. Modelos y Teorías de Enfermería. Barcelona: Elsevier. 2011.
- Nightingale, F. Notas sobre enfermería. Barcelona: Salvat; 1990
- Potter, P. Fundamentos de la Enfermería. Madrid: McGraw-Hi

HABILIDADES BÁSICAS
-CB3. Que os estudantes teñan a capacidade de reunir e interpretar datos relevantes (normalmente dentro da súa área de estudo) para emitir xuízos que inclúan a reflexión sobre cuestións relevantes de carácter social, científico ou ético.
-CB4. Que o alumnado poida transmitir información, ideas, problemas e solucións a públicos tanto especializados como non especializados.

COMPETENCIAS XERAIS:
-GC3. Coñecer e aplicar os fundamentos e os principios teóricos e metodolóxicos da enfermaría.
-CG7. Comprender sen prexuízos ás persoas, considerando os seus aspectos físicos, psicolóxicos e sociais, como persoas autónomas e independentes, garantindo o respecto ás súas opinións, crenzas e valores, garantindo o dereito á intimidade, mediante a confidencialidade e o segredo profesional.
-GC12. Coñecer o código ético e deontolóxico da enfermaría española, comprendendo as implicacións éticas da saúde nun contexto global en transformación.

COMPETENCIAS TRANSVERSAIS:
-CT1. Capacidade para aplicar os coñecementos á práctica.
-CT3. Motivación.
-CT4. Compromiso ético.
-CT6. Coñecementos básicos da profesión.
-CT15. Valoración da diversidade e da multiculturalidade.

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS:
-CE11. Identificar, integrar e relacionar o concepto de saúde e coidados, desde unha perspectiva histórica, para comprender a evolución dos coidados de enfermaría.
-CE12. Comprender dende unha perspectiva ontolóxica e epistemolóxica, a evolución dos conceptos centrais que conforman a disciplina de enfermaría, así como os modelos teóricos máis relevantes, aplicando a metodoloxía científica no proceso asistencial e elaborando os correspondentes plans asistenciais.
-CE14. Coñecer e aplicar os principios que sustentan a atención integral de enfermaría.
-CE23. Coñecer a lexislación aplicable e o código ético e deontolóxico da enfermaría española, inspirado no código europeo de ética e deontoloxía da enfermaría. Prestar atención, garantindo o dereito á dignidade, á intimidade, á intimidade, á confidencialidade e á capacidade de decisión do paciente e da familia. Individualizar a atención tendo en conta a idade, o xénero, as diferenzas culturais, o grupo étnico, as crenzas e os valores.

A materia divídese en dous grandes períodos:

DOCENCIA EXPOSITIVA (24h):
Explicaranse os diferentes contidos teóricos da materia e proporanse actividades de avaliación continua, principalmente reflexións sobre conceptos, recensións, comentarios críticos de textos e estilo de cita a determinar polo coordinador da materia.

DOCENCIA INTERACTIVA (12h):
Realizaranse seminarios dirixidos a reforzar e aplicar contidos teóricos, mediante a participación activa do alumnado, fomentando o pensamento crítico. Consistirán, entre outras actividades, na realización e exposición de traballos, recensións e comentarios críticos sobre a historia da enfermaría, e traballos sobre a aplicabilidade dos principais modelos teóricos. O estilo de cita será establecido polo coordinador da materia ao comezo do curso.

O conxunto de actividades que se realizarán en pequenos grupos conformarán o caderno do alumno. Este caderno será o instrumento de avaliación para a avaliación continua.

Como avaliación teórica, proponse a realización dunha redacción individual que siga o estilo de citación que determine o coordinador da materia sobre algún dos temas presentados polo profesorado, cuxa entrega será o día do exame. Como alternativa á redacción pódese optar polo exame teórico no que debes responder a unha pregunta redacción e cinco preguntas breves relacionadas cos contidos da materia.

Empregaranse con carácter xeral as ferramentas dispoñibles na USC (campus virtual, correo electrónico web oficial, Teams,...).

A docencia baséase fundamentalmente na avaliación continua, polo que é obrigatoria a asistencia tanto a sesións expositivas como interactivas. O alumnado en situación de dispensa/exención da docencia deberá dirixirse á coordinación da materia para adaptar as actividades de avaliación continua á súa situación persoal. En ningún caso o alumnado estará exento da realización das actividades de avaliación continua propostas, tanto no período expositivo como no interactivo.

O traballo realizarase preferentemente en grupos de ata 5 membros. Os grupos formaranse ao comezo do curso e manteranse para todas as actividades da materia.

O número de actividades, contido, estrutura, formato de estilo, etc. presentarase durante a docencia.

A materia podería ser susceptible de participar en proxectos de innovación docente (p. ex. Servizo de Aprendizaxe). Ademais, poderían estar dispoñibles actividades ou a colaboración puntual de profesionais clínicos ou académicos convidados especializados en contidos de interese para achegar aos estudantes á profesión.

AVALIACIÓN CONTINUA:
A avaliación continua valorará os seguintes procesos, tanto no bloque expositivo como interactivo:
- Asistencia e participación: 5%
- Caderno do alumno - Traballo persoal (reflexións sobre a epistemoloxía e ontoloxía da disciplina): 10%
- Caderno do alumno - Traballo en grupo (traballo sobre modelos teóricos): 15%
- Caderno do alumno - Repaso e resolución de casos (ensaios sobre textos que fan referencia á historia da profesión): 30%

AVALIACIÓN FINAL:
A avaliación final será o resultado dunha redacción individual sobre algún dos temas propostos polo profesorado, que seguirá as pautas establecidas durante o curso e o estilo de cita que determine o coordinador da materia, ou se determinará mediante o exame teórico final composto por 1 pregunta de desenvolvemento e 5 preguntas curtas. O seu valor ponderado será do 40 %

A nota final será a suma de todas as partes anteriormente mencionadas. Para superar a materia será obrigatorio obter unha puntuación de aprobado (5) en cada unha das tarefas e actividades.

SEGUNDA OPORTUNIDADE:
En todo caso, o alumnado que curse a materia deberá realizar actividades de avaliación continua para superar a materia, con respecto á avaliación final, nesta ocasión será obrigatoria a realización do exame teórico final composto por preguntas de desenvolvemento e preguntas curtas, en este Neste caso, non se poderá entregar o traballo individual proposto na avaliación ordinaria.
-Para os casos de realización fraudulenta de exercicios e ou probas será de aplicación o recollido na “Normativa de avaliación do rendemento académicodos estudantes e de revisión de cualificacións” de la USC.

Cada ECTS equivale a 25 horas, das cales 17 corresponden ao traballo independente do alumnado e 8 horas á docencia presencial.
Por cada hora de docencia expositiva e interactiva, considérase necesario dedicar 1,5 horas ao estudo e 1,5 horas de traballo persoal (revisión de conceptos e consulta bibliográfica). A distribución deste asunto é a seguinte:

- Clases expositivas: 24 horas
- Clases-seminarios interactivos: 12h
- Traballo autónomo: 76,5h
TOTAL: 112,5h

OUTROS:
- Titorías: 2.25h
- Probas de avaliación: 2h

Recoméndase a contextualización histórica das diferentes etapas, co obxectivo de conseguir, mediante a lectura dun texto, a realización dun comentario crítico que inclúa os elementos fundamentais e históricos da profesión.
Recoméndase o estudo diario e a elaboración dun caderno do alumno para poder facer un seguimento da materia.
Recoméndase a lectura dos textos propostos.
Establecer vínculos entre os contidos teóricos das clases expositivas e as observacións e intervencións realizadas nas interactivas.
Ter acceso ao Campus Virtual da materia e consultalo regularmente.
Utilizar titorías para resolver dúbidas sobre o tema.

FILMOGRAFÍA:
Bardem, M. (Director). (2016). 22 ángeles (tv) [Película].
Manuel Gómez Pereira, D. P.-J. (Dirección). (2017). Tiempos de guerra (serie de tv) caps.1,6,7,8 [Película].
Othenin-Girard, D. (Dirección). (2006). Rojo en la cruz [Película].

WEBGRAFÍA:
Pubmed: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/
Google Académico: https://scholar.google.es/schhp?hl=es
Cinahl: https://www.ebscohost.com/nursing/products/cinahl-databases/cinahl-comp…
Asociación española de Nomenclatura, Taxonomía e Diagnósticos de Enfermería: https://www.aentde.com/
Academia de Enfermería de Galicia: https://academiaenfermariagalicia.org/
Consejo general de enfermería de España: https://www.consejogeneralenfermeria.org/
Consejo Internacional de Enfermeras: https://www.icn.ch/es
EORNA: http://aeeq.net/asociacion/eorna.php
Federación Europea de Enfermería: http://www.efnweb.be/

REVISTAS CIENTÍFICAS DE INTERÉS
- Revista Index.
- Revista Nure investigación.
- Revista Metas de enfermería.
- Revista ENE.
- Híades. Revista de historia de la enfermería.
- Revista ROL.
- International journal of nursing.
- International journal of nursing studies.
- International journal of nursing education.