César Pérez Cruzado: «Lixeiros cambios sobre a xestión dos bosques poden supoñer un gran efecto no balance global»
Por que os bosques xogan xa un papel crítico na loita contra o cambio climático? Por que importa tanto entender e coidar das nosas masas forestais? Como nos poden axudar as árbores a capturar carbono? César Pérez Cruzado, Doutor en Enxeñería de Montes e responsable do Laboratorio sobre Monitorización Forestal e Proxectos de Carbono do grupo de investigación de Proxectos e Planificación (PROEPLA) do Departamento de Produción Vexetal e Proxectos de Enxeñaría do Campus Terra, aborda cada unha destas cuestións cunha vocación pedagóxica fantástica.
Entender as súas reflexións, reparar nelas, é un exercicio máis que recomendable. O seu traballo impórtanos a todos. Pola súa relevancia social, pola súa capacidade de achegar solucións a un deses problemas do que ninguén pode subtraerse: en síntese, que é o que estamos a facer co noso planeta.
Tras catro anos traballando como investigador na Universidade de Gotinga, dentro dun dos grupos de investigación máis relevantes a nivel mundial no ámbito da monitorización forestal, no 2016 reincorporouse á Universidade de Santiago de Compostela, primeiro cun contrato Juan de la Cierva, despois cun Marie Skłodowska-Curie Action da Comisión Europea e finalmente, no 2020, cun contrato Ramón e Cajal, o programa gobernamental para recuperar talento.
Hoxe entrega o seu tempo para entender como monitorizar e xestionar os nosos bosques, secuestrar carbono e desenvolver metodoloxías que contribúan a edificar un planeta mellor, máis viable. Unha tarefa titánica que compaxina coa súa pequena de 4 anos, a dona do seu tempo libre, coa que hoxe, como tantos pais, comparte afeccións e vivencias.
Pasen e lean…
-Tras concluír a súa tese doutoral na Universidade de Santiago de Compostela, no 2011, fixo as maletas e viaxou ata Alemaña para realizar unha investigación posdoctoral. Que lle motivou a elixir a Universidade de Gotinga?
-Antes de irme a Alemaña estiven durante un ano como Investigador Postdoutoral no ICIFOR-INIA do CSIC en Madrid, traballando entre outros temas na encomenda científica do Ministerio no Inventario Forestal Nacional. Ese foi o meu primeiro contacto coa monitorización forestal a gran escala.
No ano 2012 presenteime a un proceso selectivo na Universidade de Göttingen para un contrato como persoal docente e investigador no departamento de Inventario Forestal e Teledetección, e tiven a sorte de ser seleccionado. O que me motivou a presentarme a esta praza foi a posibilidade de traballar nun dos mellores grupos de investigación do mundo no ámbito da monitorización forestal, e manter o vínculo coa docencia universitaria.
Esta experiencia en Alemaña foi moi proveitosa no profesional, xa que me permitiu traballar en proxectos internacionais de moita responsabilidade, como son o deseño e posta en marcha de Inventarios Forestais Nacionais e proxectos de captura de carbono a moi gran escala en Europa, Sudamérica, África e Asia. O sistema de investigación alemán aposta moito polos mozos investigadores, o que me permitiu adquirir experiencia na dirección de proxectos de investigación como investigador principal, algo que era difícil de facer en España. Ademais, as universidades alemás teñen un elevado grao de internacionalización na súa docencia, o que tamén foi unha experiencia moi edificante.
-A obtención dun contrato Ramón e Cajal permitiulle crear no ano 2020 o seu propio laboratorio de investigación no Campus Terra, asociado ao grupo PROEPLA da Escola Politécnica Superior de Enxeñería. En que proxectos están enfocados actualmente?
-Un dos aspectos máis interesantes da convocatoria Ramón e Cajal é a posibilidade de establecer liñas de investigación emerxentes en grupos de investigación xa consolidados. No meu caso, incorporeime ao grupo de investigación de Proxectos e Planificación (PROEPLA), onde se me deu a oportunidade de establecer un Laboratorio sobre Monitorización Forestal e Proxectos de Carbono.
Actualmente somos 6 persoas traballando nestas liñas de investigación, e temos proxectos de investigación relacionados coa dinámica de carbono en sistemas forestais, sobre xestión forestal orientada ao secuestro de carbono, minería inversa e desenvolvemento de metodoloxías para a cuantificación de carbono e establecemento de liña base en xestión forestal mellorada.
Tamén temos proxectos de investigación relacionados coa monitorización forestal a varias escalas, incluíndo un proxecto de desenvolvemento que consiste no deseño e posta en marcha do Inventario Forestal Continuo de Galicia. Tamén participamos en proxectos a moi gran escala coa FAO sobre monitorización de redución de emisións de carbono en bosques xestionados e co Panel Intergobernamental do Cambio Climático das Nacións Unidas para o establecemento de metodoloxías para inventarios de gases de efecto invernadoiro.
-Nos últimos anos aumentou o interese polos sistemas de monitorización forestal. A que cre que se debe?
-O ámbito da monitorización forestal foi tradicionalmente moi inmobilista, debido a que primou a comparabilidade coas estimacións históricas ás melloras que puidesen supoñer os cambios nas metodoloxías e tecnoloxías.
Con todo, durante os últimos anos producíronse avances tan importantes que practicamente todos os sistemas de monitorización forestal do mundo están a renovarse. Estes cambios veñen dados en último termo polas necesidades de información que expón a sociedade sobre os bosques, as cales son cada vez máis esixentes.
Isto supuxo que a Comisión Europea teña promovido recentemente un regulamento común para a UE que obriga á realización de cambios de moito calado nos Inventarios Forestais Nacionais, e que está a supoñer un reto científico moi importante para os grupos de investigación que traballamos nesta temática.
Ademais, os sistemas de monitorización forestal pasaron a ser uns elementos crave para a entrada nos mercados de carbono, polo que cada vez hai un interese maior en dispoñer deste tipo de ferramentas.
-O PROEPLA converteuse nunha referencia no ámbito da monitorización forestal do ciclo de carbono. Que tecnoloxías empregan no seu día a día? E que innovacións cre que poderían revolucionar este campo durante as próximas décadas?
-Nós especializámonos no uso de modelos en inferencia, un ámbito que é bastante novo no seu uso en sistemas de monitorización forestal, e que presenta moitas vantaxes fronte aos métodos de inferencia clásicos. Tamén realizamos avances importantes no uso de teledetección próxima terrestre para aplicacións forestais, fundamentalmente mediante o uso de escáner láser terrestre (TLS), e estamos a comezar a traballar con radar de apertura sintética.
Actualmente, estamos nun período de cambio en todos os sistemas de monitorización que está a supoñer unha elevada demanda de innovación por parte dos sectores afectados, non só no ámbito forestal e ambiental, senón en moitos outros máis. Incorporar en todo o seu alcance estas innovacións vai requirir cambios nos programas formativos das universidades, debido a que algúns dos contidos non se atopan nos programas de estudos das súas titulacións.
-De que maneira a xestión forestal podería mellorar a captura de carbono? Unha tarefa esta de extrema importancia tendo en conta a crise climática que afronta o planeta.
-A xestión dos bosques ten un gran potencial para o secuestro de carbono. Por dar algúns números, as emisións mundiais anuais de carbono derivadas do consumo de combustibles fósiles son da orde de 4.5 Giga Toneladas de C ao ano (GTmC/ano), mentres que a capacidade fotosintética anual de captura de carbono sería de 110 GTmC/ano, ao que habería que descontar a respiración dos seres vivos, a descomposición da materia orgánica do chan e a deforestación e degradación forestal, entre outros factores.
Globalmente, existe un balance negativo anual de 6 GTmC de emisións. O potencial que presenta por tanto a xestión dos bosques no ciclo de carbono é moi grande, xa que o balance neto anual de emisións é dun 5.45% do potencial fotosintético, polo que lixeiros cambios sobre a xestión dos bosques poden supoñer un gran efecto no balance global.
Estes números convidan o optimismo, pero é irreal expor que todo o esforzo de secuestro de carbono diríxase ao ámbito forestal, xa que a neutralidade carbónica pasa pola redución de emisións noutros sectores que son netamente emisores, como pode ser o transporte ou a enerxía.
-Inflúe a idade das árbores na captura e o almacenamento de carbono? E a especie?
-Ambos os factores inflúen. En xeral, canto máis crece unha árbore máis carbono captura, de forma que o mantemento das masas forestais en estados de crecemento activos favorece moito ao secuestro de carbono. Pero no proceso non só é importante a absorción, senón tamén a fixación de forma permanente deste carbono.
Neste sentido, as masas maduras xogan un papel importante, tamén polos co-beneficios deste tipo de masas, pero tamén o fan os produtos forestais xerados en base á xestión forestal. Hai sistemas de xestión nos que o maior secuestro de carbono ocorre vía os produtos forestais, tanto polo carbono que se atopa retido nos mesmos como polo efecto sustitutivo sobre produtos alternativos con balances de carbono máis desfavorables.
-Como se determina canto carbono captura unha árbore e durante canto tempo almacénao?
-Os procedementos para a estimación de carbono en calquera sector veñen definidos nas guías de inventario de gases de efecto invernadoiro do Panel Intergobernamental do Cambio Climático das Nacións Unidas, documento no que participamos na elaboración e revisión científica. Estas guías establecen ademais distintas metodoloxías en función das competencias nacionais e da dispoñibilidade de información.
No caso de Galicia, sería de aplicación o nivel de detalle máis alto (Tier 3), polo que a estimación do carbono nas árbores realízase mediante modelos que permiten estimar nun primeiro termo a biomasa en distintas fraccións, e a continuación transformar eses valores en carbono en base a uns coeficientes que varían lixeiramente en función da especie e da fracción. O tempo que permanece o carbono retido depende da xestión que se faga sobre as masas forestais e dos produtos que delas xérense, polo que non hai un valor xenérico que se poida dar.
En xeral, os maiores valores de permanencia veñen dados polo uso e promoción de produtos forestais. O proceso de cómputo de carbono en proxectos forestais é en xeral complexo, e depende moito dos mecanismos concretos dos proxectos de captura de carbono. Unha das liñas que temos agora mesmo abertas é o desenvolvemento de calculadoras para proxectos de captura de carbono, unha liña na que vimos traballando coa Universidade de Wageningen (Holanda) desde o ano 2009.
-Xa se desenvolveron máquinas capaces de capturar o carbono. Que vantaxes e inconvintes presentan con respecto ás árbores?
-A principal vantaxe destes procedementos artificiais é a permanencia do carbono, sobre a que existe moita máis capacidade de xestión que no carbono secuestrado por procesos naturais. Estes procesos de captura artificial deben ser combinados con plans de secuestro a longo prazo mediante proxectos do tipo de minería inversa.
Actualmente estamos a participar nun proxecto de investigación sobre este tema. Con todo, os procesos artificiais de captura de carbono teñen bastantes incertezas polo momento, como son o elevado consumo de enerxía que presentan, a escasa capacidade para actuar sobre as reservas de carbono atmosféricas, ou as interaccións que puidesen darse entre a forma química na que se almacene o carbono e os sistemas naturais.
-A que retos cre que se enfrontarán durante os próximos anos no marco da súa disciplina? Dentro da enxeñería forestal, que perfís vai demandar o mercado?
-Quizais o maior reto é a falta de persoal cualificado, a todos os niveis. Actualmente existe unha moi elevada demanda de enxeñeiros forestais, que non se ve cuberta polos egresados das escolas de enxeñería. Deuse a circunstancia que mesmo empresas de consultoría en enxeñería forestal estranxeiras están a facer campañas de captación en España, ante a falta de profesionais a nivel internacional.
O seguinte reto en orde de importancia é a adaptación dos contidos das titulacións de Enxeñería Forestal aos avances que se produciron durante os últimos anos en temáticas centrais da titulación. Estes cambios son moi necesarios, debido a que son os perfís máis tecnificados os que maior demanda presentan.
-E, por último, como xurdiu o seu interese por este campo?
-As vocacións créanse con experiencias positivas, e contáxianse. Tiven a sorte de ter uns profesores das materias relacionadas co meu ámbito de traballo con moita vocación, que souberon transmitirme a súa paixón polas materias específicas da enxeñería forestal.