Análise Biolóxica e Diagnósticos Bioquímicos

A asignatura pretende que o futuro farmacéutico sexa quén de interpreta-lo estado de saúde a partires dos resultados das probas do laboratorio clínico de tipo bioquímico, con algunha das seguintes finalidades:
a) Ofrecer información. para unha mellor comprensión dun problema de saúde.
b) Orientar ó pacente, cara a unha pronta recuperación.
c) Recomendar a visita ó médico/especialista, cando sexa oportuno.

Por elo, os diferentes temas presentan as probas bioquímicas, os especímenes axeitados, a interpretación dos resultados e as limitacións que se han considerar cando se pretendan usar como unha ferramenta para a detección, diagnóstico, seguemento ou o pronóstico do cadro clínico.

TEORIA:
Impártese nas aulas a modalidade de clases presenciais. Divídense en dous bloques:

Grupo Temático I: Principios Xerais de Funcionamento do Laboratorio de Análises Clínicas Bioquímicas.
Este primeiro grupo de temas repasa aspectos xerais da toma de mostras e do análise, comenta as principales fontes de erro e da as claves para iniciarse na interpretación dos resultados axudados por regras sinxelas de aproximación:

Tema 1. A solicitude e as mostras.
Tema 2. Probas rápidas na Oficina de Farmacia: dispositivos de autodiagnóstico.
Tema 3. Fontes da variación dos resultados.
Tema 4. Informes de Resultados e fundamentos da interpretación clínica.


Grupo Temático II: Exploración Funcional de Órganos e Sistemas.
Presenta as probas bioquímicas de avaliación funcional dos principais órganos e sistemas. Cada tema centra o perfil bioquímico, o material biolóxico a analizar, e os condicionantes a considerar previamente a comentar unha estratexia de investigación funcional

Tema 5. Exploración do equilibrio ácido-base
Tema 6. Exploración do balance hidroelectrolítico.
Tema 7. Avaliación do metabolismo óseo e mineral.
Tema 8. Avaliación da función renal.
Tema 9. Avaliación da función e integridade do fígado.
Tema 10. Utilidade clínica das proteínas plasmáticas.
Tema 11. Investigación das dislipidemias.
Tema 12. Exploración da enfermidade pancreática e intestinal
Tema 13. Diagnóstico e seguimento da Diabetes Mellitus.
Tema 14. Avaliación bioquímica da isquemia cardíaca.
Tema 15. Programa de detección precoz de enfermidades endocrino-metabólicas.

SEMINARIOS
Sesións interactivas (CI): Presenciais na aula distribuídas en 8 sesións dunha hora. Presentan aspectos prácticos de aplicación dos contidos teóricos á interpretación das análises.

CI-1: Toma de mostras. Visualización de contedores e procedimentos.
CI-2: Detección da posible existencia de erros nos resultados.
CI-3: Caso clínico. Extratexia diagnostica no equilibrioi ácido-base.
CI-4: Caso Clínico. Investigación dun posible problema renal
CI-5: Caso clínico. Diagnostico diferencial dun problema hepático.
CI-6: Caso clínico: Abordaxe dunha disproteinemia
CI-7: Caso clínico. Monitorizacion farmacéutica da dislipemia
CI-8: Caso clinico. Manexo analítico da diabetes.

PRACTICAS
Sesións dunha semana de duración no laboratorio de prácticas, a realizarárense no laboratorio de Bioquímica Clínica, sito pavillón A do edificio de Farmacia (1º Andar) en quendas de mañá e tarde. Organizadas polo Equipo Directivo da Facultade, levanse a cabo, preferentemente, no mes de novembro.

Práctica 1. Realización e Interpretación da Urianálise.
Práctica 2. Análisis Bioquímicos: Cuantificación da actividade enzimática: FAL como exemplo.
Práctica 3. Sistemas POCT: asignación fenotípica dunha dislipemia e risco cardiovascular
Práctica 4. Determinación da HbA1c. Diagnóstico e seguimento de pacientes con diabetes
O último día de cada quenda realizarase unha avaliación práctica individual (ver Sistema de Avaliación).

BASICA:
a) Principios de Bioquímica Clínica y Patología Molecular. Alvaro González Hernández. 3ª edición. Elsevier. Barcelona-2019. ISBN 978-84-9113-389-6
Libro con alto grao de concordancia có plantexamento dos temas e de contidos. Axeitado como libro de texto para o estudo da materia.

b) Contemporary Practice in Clinical Chemistry. 4th Ed. William Clarke and Mark A. Marzinke. Elsevier-Academic Press, 2020. ISBN978-0-12-815499-1.
Texto avanzado que actualiza e profundiza nas últimas tendencias da medicina do laboratorio.

c) Laboratorio Clínico: Indicaciones e Interpretación de los resultados. Kathleen Pagana, Timothy Pagana. Primera Edición en Español. Traducido por Martha Elena Buschbeck para Editorial El Manual Moderno S.A. Mexico-2015. ISBN 978-607-448-508-0
Texto traducido da versión inglesa que revisa aspectos fisiopatolóxicos e moleculares dos procesos que afectan ós
órganos e sistemas do corpo humano.

d) Lab Test online. (https://labtestsonline.es/acerca-de-esta-web)
Páxina web da Sociedad Española de Química Clínica (SEQC) e de consulta gratuíta. Trátase dunha traducción española realizada pola SEQC da homónima orixinaria da American Association for Clinical Chemistry (AACC). Nela Recóllese información, en continua actualización, sobre as probas dos laboratorios en diferentes escenarios fisiolóxicos e patolóxicos. Útil desde a perspectiva de guías
clínica de consulta rápida das probas diagnósticas do laboratorio clínico como información elemental.

COMPLEMENTARIA:
a) Bioquímica Médica. John W. Baynes & Marek H. Dominiczak. 5ª Edición. Elsevier. –Barcelona-2019. ISBN 978-84-9113-406-0
Util nó repaso dos coñecementos da Bioquímica xeral aplicados a medicina. Conta con exemplos de algunha enfermidade explicada.

b) Best & Taylor: Bases Fisiológicas de la Práctica Médica. MA Dvorkin, DP Cardinali y RH Iermoli. 14ª edición. ED. Médica Panamericana-Buenos Aires -2010. ISBN: 978-950-06-0253-2
Axeitado para o repaso dos coñecementos da Fisioloxía e Fisiopatoloxía. En moitos temas aporta unha xustificación do interese das probas utilizadas en cada cadro clínico-patolóxico que aborada.

c) Henry’s Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods. 23rd Ed. Richard A. McPherson & Matthew R. Pincus. Elsevier-Saunders, 2017. ISBN 978-0-323-29568-0.
Texto expecializado orientado ós coñecementos da metodoloxía analítica e na interpretación diagnóstica dende o punto de vista dó laboratorio.

COÑECEMENTOS
Con 01. Coñece-la orixe, naturaleza, e como diseñar, obtener, analizar, controlar e producir principios activos, fármacos e medicamentos, así como outros productos e materias primas de interese sanitario de uso humano o veterinario.
Con 02. Conoce-los efectos terapéuticos e tóxicos de sustancias con actividade farmacológica.
Con 06. Adquirir conocimientos básicos en gestión clínica, economía da saúde e no uso eficiente dos recursos sanitarios para promove-lo uso racional dos medicamentos e productos sanitarios.
Con 07. Conocer, evaluar e valora-los problemas relacionados con fármacos e medicamentos, así como participar nas actividades de farmacovixilancia.
Con 08. Conoce-las actividades da farmacia clínica e social, seguindo o ciclo de atención farmacéutica.
Con 10. Conoce-las propias limitacións e a necesidade de manter e actualiza-la competencia profesional, prestando especial importancia ó autoaprendizaxe de novos coñecementos basándose na evidencia científica disponible.
Con 19. Conoce-las estructuras das biomoléculas e as transformacións na célula.
Con 32. Conocer e comprende-los fundamentos básicos das análises clínicas e as características e contidos dos dictámenes do diagnóstico de laboratorio.
Con 33. Conoce-los efectos de sustancias con actividade farmacológica.
Con 37. Conoce-la estructura e función do corpo humano, así como los mecanismos xerais da enfermidade, alteracións moleculares, estructurais e funcionais, expresión sindrómica e ferramentas terapéuticas para restaura-la saúde.
Con 39. Conoce-las técnicas analíticas relacionadas có diagnóstico de laboratorio, tóxicos, alimentos e medioambente.
Con 44. Conoce-los principios éticos e deontolóxicos e actuar segundo as disposicións lexislativas, regramentarias e administrativas que rexen o exercicio profesional colaborando con otros profesionais da saúde e adquirindo habilidades de traballo en equipo.
Con 48. Conoce-las técnicas de comunicación oral e escrita que permitan informar ós usuarios dos establecementos farmacéuticos en términos intelixibles e axeitados ós diversos niveis culturais e entornos sociales.

HABILIDADES E DESTREZAS
H/D 01. Intervir nas actividades de promoción da saúde, prevención da enfermidade, no ámbito individual, familiar e comunitario; con una visión integral e multiprofesional do proceso saúde-enfermidade.
H/D 03. Evalua-los efectos toxicolóxicos de sustancias e diseñar e aplica-las probas e análises correspondentes.
H/D 05. Desenvolver habilidades de comunicación e información, tanto orais como escritas, para tratar cos pacentes e os usuarios do centro donde desempeñe a actividade profesional.
H/D 09. Estima-los riscos asociados á utilización de sustancias químicas e procesos do laboratorio.
H/D 14. Estima-los riscos biolóxicos asociados á utilización de sustancias e procesos do laboratorio implicado.
H/D 18. Promove-lo racional do medicamento e productos sanitarios.
H/D 20. Evalua-los efectos toxicolóxicos de sustancias e diseñar e aplica-las probas e análises correspondentes.

COMPETENCIAS
a destaca:
Comp 01. Capacidade de análise e síntese.
Comp 07. Resolución de problemas.
Comp 08. Toma de decisiones.
Comp 13. Capacidade para comunicarse con expertos doutras áreas.
Comp 16. Compromiso ético.
Comp 17. Capacidade de aplica-los conocimientos na práctica.
Comp 19. Capacidade de aprender.
Comp 20. Capacidade para adaptarse a novas situacións.
Comp 24. Habilidade para traballar de forma autónoma.
Comp 27. Preocupación po-la calidade.
Comp 28. Motivación de logro.

A metodoloxía emprega catro elementos formativos:

A) Clases Expositivas. Son sesións de 55 min de duración e axustadas ó calendario e horarios aprobados polo Centro. Pensadas para ser impartidas polo profesor na aula, e có apoio de presentacións, esquemas ou vídeos.
O alumnado participa seguindo as explicacións, plantexando as dúbidas que lle xurdan, e respondendo individualmente, e nun tempo limitado, ás preguntas que se plantexan en relación có as explicacións. Para contestar, permitese o acceso ás proopias notas da clase, pero non se pode compartir ningún tipo de información de, ou cos, compañeiros, xa que estas preguntas forman parte da avaliación contínua.

B) Clases interactivas. Son sesións na aula e de 55 min. de duración, con calendario e distribución organizados polo Centro Académico.
Nelas o profesor presenta un contexto de atención farmacéutica plantexando unha consulta sobre resultados de análises na que haberá que poñer en práctica os coñecemento e estratexias desenvolvidas nas clases teóricas. Tamén haberá preguntas para a avaliación contínua en similares condicións ás do punto anterior.

C) Clases prácticas de laboratorio: Pensadas como unha actividade presencial nas instalacións dos laboratorios de prácticas clínicas que usa ó Departamento de Bioquímica na Facultade de Farmacia. Son de duración variable o longo dunha semana, axustanse ó calendario e distribución elaborado polo Centro.
Nelas, o profesor introduce a práctica cun encaixa no temario da asignarura. Dirixe o avance do grupo po-las etapas do proceso analítico, dos cálculos e as interpretacións. Tamén se poden plantexar preguntas de avaliación contínua ó respecto dos coñecementos teóricos aplicables á práctica.
O alumnado disporá dunha breve guía dos procesos analíticos, que poderá completar e da que se poderá acompañar cando acuda ó turno de avaliación das prácticas ó remate do turno de prácticas.

D)Tutorías de pizarra. Concebidas como sesións en pequenos grupos clarexar dúbidas sobre os contidos teóricos-prácticos non son puntuables, e en todo caso son presenciais na aula e programadas no calendario do curso pola Dirección do Centro.

Para a cualificación da asignatura tómanse en consideración tres bloques de información do estado do aprendizaxe do alumnado:
a) Avaliación Continua (AC): ata un máximo de 20 puntos. Baséase na puntuación acumulada nas respostas dadas ás preguntas formuladas na aula con esta denominación. Só se utiliza na 1ª OPORTUNIDADE do curso.

b) Exame práctico (EP): Realizado individualmente polo alumnado diante do profesor ó remate do turno de prácticas. Deberá recoñecer materiais biolóxicos, reproducir procesos e cálculos, e interpretalos resultados das análises desenvolvidas nas clases prácticas e no exame. A duración estimadada proba é de 10-15 minutos e poderá utiliza-la guía de procedementos coa que se acompañe. Terase en conta a actitude, calidade da execución, a profundidade e claridade da interpretación, orde e limpeza. Ó remate da proba, informarase da cualificación das prácticas como APTO (válido para os seguintes 5 anos) ou NON APTO. Neste caso a proba de repesca corresponde á seguinte Oportunidade á que decida presentarse.

c) Exame da Teoría, avaliación de coñecementos (ET): Exame sobre os contidos teórico-prácticos da materia. Consta de 45 preguntas tipo test e 5 de resposta corta, a resolver en 100 min para alcanzar unha puntuación máxima de 50 puntos. Ningúnha das preguntas terá un valor negativo por fallo ou falta de resposta, pero esíxese un mínimo de respostas correctas por tema ( 25% por tema ou grupo de temas segundo se indicará en cada Oportunidade.

En todo momento, e para os diferentes tipos de probas de avaliación, será de aplicación ó disposto no Regulamento da Institución para a “Avaliación do Rendemento Académico do Alumno e Revisión de Cualificacións”, no que se indica que a realización fraudulenta das actividades ou probas de avaliación penalízase cunha nota de Suspenso (0.0) na OPORTUNIDADE de avaliación da infracción, sin descartar a aplicación de calquer outra medida disciplinaria.

A cualificación final da materia ten en conta a Oportunidade de avaliación e a tipoloxía do alumnado, segundo se describe:

1ª OPORTUNIDADE:

A condición de Aprobado na asignatura acádase cunha puntuación de 37 ou máis puntos no ET e si ademáis se cumpre:
1) acadar os puntos mínimo en tódolos temas/bloques do examen.
2) dispoñer dun APTO na proba EP.

A cualificación e nota final dos Aprobados obtense dos puntos ET+ AC que se trasforman en nota decimal có algoritmo: [Nota= (0.150*Puntación-0.518]. A cualificación máxima de MH, poderáse outorgar segundo ás dispoñibles para a materia e entre as cualificacións finais superiores a Sobresaínte (9.5).

A cualificación de suspenso asignase por obter unha puntuación en ET= 36 puntos ou inferior, ou tamén si non se acadau a puntuación mínima nos temas, ou si se calificou como NON APTO en EP. A nota correspondente resulta de trasformar a puntuación ET có algoritmo descrito arriba e ata un valor máximo de 4.0.

Son tipoloxías especiais de avaliación nesta 1ª Oportunidade:

1) Alumnado con Exención de Docencia (cando sexa aceptada polo Centro). Será cualificado cós bloques EP e ET, tal e como se describe para a 2ª Oportunidade (ver máis abaixo), dada a imposibilidade de dispoñer de AC.

2) Alumnado Repetidor. Poderá informar á través do Campus Virtual a modalidade de avaliación que desexa: "procedemento xeral” ou "Alumnado con Exención de Docencia". Si non rexistrou elección de avaliación, será de aplícación o "procedemento xeral" da 1ª OP.

2ª OPORTUNIDADE:

O procedemento a seguir é similar ó descrito para a 1ª Oportunidade con tres diferenzas:

a) Non se aplica a AC, que será reemplazada por unha recalificación do ET, que pasa por engadir un 1 "punto extra" (RC) por cada respostas correcta a cada unha das 10 preguntas do examen con maior dificultade, e só se aplica cando se superen os 37 puntos que definen ó aprobado.
b) A transformación decimal da puntuación (ET ou ET+RC segundo sexa) utiliza un algoritmo axustado á nova puntuación máxima da Oportunidade (60 puntos) e parecida á da 1ª OP..
c) Na 2ª OPORTUNIDADE non se adxudica a cualificación máxima Matrícula de Honor (MH).

Con respecto ás tipoloxías especiais de avaliación, nesta Oportunidade considerase o caso do alumnado que na 1ª OP cualificara cun Sunpenso (4.0) a resultas dun "Non APTO" en EP, e que acadara unha puntuación global de 53 ou máis puntos tra-la mellora da puntuación (ET+AC). Nesta situación consérvaselle a puntuación da 1ª OP e só repesca o EP. Si agora califica como APTO en EP calificase coa nota que lle hubera correspondido na 1ª OP (excepto a da cualificación máxima MH).

Coa avaliación garántese que o alumno acade os Coñecementos, Habilidades e Competencias arriba descritas, segundo se indica no seguinte cadro:

Tipo de Proba_______ Tipo de Resultado_______ Código do Resultado___________________________
Avaliación Continua...... Coñecemento.................... Con-07; Con-08; Con-10; Con-37; Con 39; Con-44; Con-48
..................................... Habilidade/Destreza........... H/D-01; H/D-05; H/D-18; H/D-20
..................................... Competencia::.................... Comp-01; Comp-07;Comp-08; Comp-13; Comp-19; Comp-20; Comp-28; Comp-29
Examen de Teoría......... Coñecemento.................... Con-01; Con-02; Con-06; Con-07; Con-08; Con-10; Con-19; Con-32; Con-33; Con-37;
................................................................................ Con 39; Con-44; Con-48
..................................... Habilidade/Destreza........... H/D-01; H/D-03; H/D-05; H/D-09; H/D-14; H/D-18; H/D-20
..................................... Competencia::.................... Comp-01; Comp-07;Comp-08; Comp-13; Comp-16; Comp-17 Comp-19; Comp-20; .
................................................................................. Comp-28; Comp-29
Examen de Prácticas.... Coñecemento.................... Con-06; Con-08; Con-32; Con-37; Con 39; Con-48
..................................... Habilidade/Destreza........... H/D-01; H/D-03; H/D-09; H/D-14; H/D-20
..................................... Competencia::.................... Comp-01; Comp-08; Comp-16; Comp-17; Comp-25+; Comp-28; Comp-29

TRABALLO PRESENCIAL,.................................... DURACION
Docencia Teoría en aula ........................................ 30
Clases interactivas en grupos reducidos ................ 8
Titorías individual, ....................................................2
Prácticas de laboratorio, ........................................16
Exames e revisións, ............................................... 4
Total de horas de traballo presencial, ....................60

TRABALLO PERSOAL DO ALUMNADO,………………….DURACION
Autoestudio, individual ou grupal, .............................66
Resolución de exercicios,.supostos prácticos............ 16
Orientación e resolución de dúbidas, ..........................4
Elaboración do caderno de laboratorio, ......................2
Realización e revisión do exame .................................2
Total de horas de traballo persoal do alumno/a, .......90

Aprender a interpreta-la información contida nas análises clínicas é como aprender un novo idioma no que o vocabulario e as regras gramaticais son, respectivamente, os parámetros bioquímicos e os algoritmos e estratexias que, ó igual que as frases e párrafos, conteñen a información que podemos entender. As análises son útiles si somos quén de recoñece-la información que conteñen, e serán de utilidade na solución dun problema ou para informar da evolución do estado de saúde das persoas.

Para ter éxito coa asignatura requírese entender o "por qué?”, o "para qué?” e "o cómo?" dos cambios dos marcadores bioquímicos, xa que así resultará máis doado lembrar " ónde usalos" e "qué información" aportan.

E moi recomendable unha particiapación activa nas clases programadas, e ir revisando a materia cada día ou, no seu defecto, cunha periodicidade semanal, e todo elo por un dobre interese:
1.- Dispoñer da información necesarias para as actividades da Avaliación Continua que melloran a cualificación dos que aproban
2.- Identifica-los puntos que lle sexan máis problemáticos con vista a solicitar unha titoría.

Aconséllase, tamén, a visita frecuente ó complemento virtual da asignatura que servira de canle de comunicación entre o profesorado e o alumnado.

Para o estudo desta materia é desexable ter coñecementos suficentes de Química Analítica e Técnicas Instrumentais, e tamén de Bioquímica I e II, Inmunoloxía, Fisioloxía Humana I e II e Fisiopatoloxía.